Quảng Đại Cẩn

Trên trang web Ngươicham.com, Pts. Quảng Đại Cẩn cho rằng “Theo ông tộc trưởng và ông tamanei [đúng chính tả là Camnei] giòng tộc Mabek cho rằng Po Mabek là mẹ Po Ramé” và tác giả cũng viết rằng “Chưa nghe đến tên gọi Po Nagar Hamu Mabek hay Hamu Mabek bao giờ, cho nên yếu tố này là rất mới ( xin các anh vui lòng cung cấp tư liệu”.

Là một độc giả quan tâm về vấn đề này, tôi cũng mong góp một chút gì đó để chúng ta hiểu hơn về đền Po Nagar Mabek.

1). Đền Po Nagar Mabek

Trước kia Palei Mabek thuộc vùng Kabiuh, khu vực dùng Kraong Biuh để tưới nước cho nông nghiệp. Đền Po Nagar được đặt tại palei Mabek, chính vì thế người Chăm gọi tên là Po Nagar Mabek.

Qua sự tìm hỏi về đền Po Nagar Mabek, một cụ già Chăm gốc palei Mabek kể rằng trước kia palei Mabek là một làng riêng biệt và bị dời đi nơi khác trong thời chiến tranh giữa Pháp và Việt Minh (khoảng năm 1940 và 1945) và có thể là trước đó. Vì năm nay cụ 84 tuổi, khi gia đình cụ chuyển về Cabhan (Vụ Bổn) lúc cụ chưa lập gia đình.

Cụ cho biết rằng palei Mabek trước kia nằm hướng bắc của thôn Vụ Bổn. Tại palei cụ có một cánh đồng gọi là Hamu Mabek, còn palei Mabek thì gọi là “Hamu likuk sang” (ruộng sau nhà).

Điều đó cũng dễ hiểu vì người Chăm thường đặt tên cho cánh đồng hay ruộng theo tên gọi gần với tên địa danh khu vực đó. Ví du như: Hamu Kut (đám ruộng gần kút), Hamu Kraong (ruộng gần sông), v.v.

Đền Po Mabek hay Po Nagar Mabek

Palei Mabek trước kia có khoảng mười hộ gia đình sinh sống và lập đền Po Nagar để thờ cúng. Nhưng sau khi palei Mabek di cư vào palei Cabhan (Vụ Bổn), và cái tên làng này dần dần bị lãng quên. Chính vì lẽ đó ở thôn Cabhan bây giờ có giòng họ Mabek, có nghĩa là giòng họ này đến từ palei Mabek trước kia.

2). Tại sao có đền Po Nagar Mabek?

Đối với người Kinh (ảnh hưởng Trung Quốc), mỗi làng thường hay có đền miếu thờ thần là nơi tâm linh để dân làng đến cầu xin cho mưa thuận gió hòa. Còn đối với dân tộc Chăm, mỗi làng thường có một danaok để thờ vị thần nào đó mà theo họ tin. Đó là một biểu tượng tâm linh của làng, mỗi khi có chuyện ốm đau hay chuyện không may xảy ra thì họ thường đến khu vực này để cầu xin, nếu tai qua nạn khỏi thì họ sẽ đến tạ lễ.

Người Chăm có rất nhiều danaok thờ thần linh ở các khu vực khác nhau như:

Danaok Po Nagar Humu Gien ở Ba Tháp

Danaok Nagar Hamu Canang ( Bà Râu)

Daok Hamu kut ( Bính Nghĩa )

Danaok Po Riyak ( Phước Đồng )

Danaok Po Sah ( Chất Thường )

Danaok Po Nai (Nai Rikit, Riki) thuộc Như Bình,..

Tùy theo tâm linh của mỗi làng, người Chăm tôn thờ mỗi vị thần khác nhau. Và các đền thờ này khó có thể xác định thời gian xây dựng cụ thể.

Quảng Đại Cẩn cho rằng ông chưa nghe ai nói đến Po Nagar Hamu Mabek bao giờ. Đó cũng là một điều dễ hiểu, vì Po Mabek chỉ là tên viết tắt của Po Nagar có đền tại Palei Hamu Bek hay Palei Mabek. Tại đây chỉ có một cái danaok này mà thôi. Nếu cho rằng Po Mabek và Po Nagar Hamu Mabek là hai người khác nhau và đền Po Mabek nằm ở gần thôn Hậu Sanh - Vụ Bổn, thế thì đần Po Nagar Mabek nằm ở đâu? Vấn đề này không khác gì người ta gọi Bimong Po Klaong để thay thế cho Bimong Po Klaong Girai.

Theo Po Dhia Hán Đô kể lại, Danaok Po Nagar Mabek chỉ là cách phát âm ngắn lại thành Po Mabek mà thôi. Còn vấn đề có từ Hamu hay không thì không quan trọng,vì Hamu chỉ là từ đệm để chỉ rỏ vị trí địa danh (đền) nằm ở đâu mà thôi. Cho nên mỗi vùng có cách gọi khác nhau. Còn khu vực này có Hamu Bek hay không thì trong tài liệu Hoàng gia đã ghi rõ (Po Dharma đã dẫn chứng trong Champaka.info).

Theo Ông Quảng Văn Đại, chức sắc Chăm Bàlamôn thôn Chất Thường xác nhận rằng có danaok Po Nagar Hamu Bek, và ông cũng liệt kê các các Danaok Po Nagar bao gồm:

• Danaok Po Nagar Hamu Ram ( La Chữ hiện nay )

• Danaok Po Nagar Hamu asaih ( hay blang saih) ( Hữu Đức)

• Danaok Po Nagar Hamu Kut ( Bính Nghĩa)

• Danaok Po Nagar Hamu Canang ( Bà Râu)

• Danaok Po Nagar Hamu Bek ( Palei Mabek Thuộc Vụ Bổn ngày nay)

• Danaok Po Nagar Hamu Gien ( Ba Tháp ).

Trong lời cúng vái của người chăm, người ta thường mời tất cả vị Po Nagar có đền nằm trong nhiều vùng khác nhau, tùy theo trí nhớ. Muốn xác định thực sự có Po Nagar Hamu Mabek (Po Nagar Mabek) hay không thì chúng ta nên nghe nội dung trong bài phúng điếu. Chính vì lẽ đó tôi đã đến gặp gia đình của tộc họ Mabek để có xác định lại việc này.

Vợ ông Camnei họ Mabek

Theo vợ ông Camnei tộc họ Mabek cho biết trong lễ cúng, trước tiên người ta thường mời tên Po Nagar Mabek chứ không nói là Po Mabek như Quảnng Đại Cẩn tự suy đoán. Và Po Dhia Hán Đô cũng xác định điều này. Bà cũng cho biết rằng hiện nay gia đình bà còn lưu giữ y trang để làm lễ cúng cho Po Nagar Mabek. Như vậy chúng ta đã xác định được Po Mabek chính là Po Nagar Mabek hay Po Nagar Hamu Bek.

3). Po Ramé có liên quan gì đến Po Nagar Mabek?

Theo như tôi biết, truyền thuyết Po Ramé có nhiều dị bản khác nhau, đó là điều không tránh khỏi trong văn học dân gian truyền miệng.

Theo Quảng Đại Cẩn, “ Tộc trưởng và ông Tamanei cho rằng Po Mabek hay Muk Mabek chính là mẹ Po Ramé ”. Xin mở ngoặc ở đây, Tamanei phải viết là Camnei, mới đúng chính tả.

Qua nhiều dị bản của truyền thuyết Po Ramé, thì người ta không biết nhiều về lai lịch của mẹ Po Ramé. Dân gian Chăm chỉ chú trọng vào việc giới thiệu hoàn cảnh Po Rame sinh ra và câu chuyện xoay quanh “ phun Kraik”. Nhưng tất cả văn bản này không bao giờ nói rằng Po Mabek là mẹ của Po Rome.

Đây là phiên âm đoạn đầu giới thiệu về Po Ramé:

Văn bản 1

@ Ni janây [damnây] Po Ramé angan ja saot tok di kal ndih di apuei di palei ranyuéh saok su Po nan ba marai del tapak palei Aok di hamu Yang Thaok ina Po nan pok su Po nan tabiak pak Panrang baruw nao tel nagar panrang daok di palei biuh tel apah nao gléng kubaw di banâk Kiak ndih ala phun kraik ina giray daok dalam phun kraik tabiak alah drei nyu hu ginreh tabiak di phun kraik tel thun nasak pabaiy tagok drâng raiy hajiéng patao

Văn bản 1 ( đoạn đầu)

Văn bản 2

Ni tak di kan [ kal ] dahlau bhum Po Rimé [ Ramé] nagar Parik harei jieng Po nan di harei nam klam but thun nasak ula anaih di palei ranyuoh thaok der di palei Pa-aok caik damnây wak uni urang ew Po Yang Thaok di kan nan kathaot rimbah inâ raong papaih papuon thau ligah blaoh thau nao duah ngap mbeng tel nagar Panrang daok di palei biuh Po nao duah tok gleng kubaw pak binâk Kiak pieh raong amaik hu sa harei nan Po nao gleng kubaw pak binâk Kiak di tinâh [tanah] palei mangbek [Palei Mabek] kabaw nao duah mbeng Po nan daok ndih di ula phun kraik di binâk nan hu dua drei inâ girai dalam phun kraik nan tabiak thait biyak dua gah drei Po nan hu sa urang gep yut nao gleng kabaw saong Po nan tel tuk wang kabaw mai thang blaoh urang nan nao ew mai kajaik tel mboh ginuh tanrak yang ta katuak préw tagok ina girai luak tama kraik wek Po nan medeh tagok gep yut nan ndom hâ daok ndih hu hagait o dua drei daok tak ni jang kau pachom rimaong thi mbeng hâ Po tanyi ké anâk nan urang nan lac nyu biaw gaok mata kraik nao baik nyu tabiak wek nyu mbeng min dua urang nao yong kabaw tiap mai thang.

Văn bản 2

Qua hai văn bản này người Chăm chưa hè nói tên mẹ của Po Ramé là Po Mabek như Quảng Đại Cẩn nêu ra, nhưng văn bản này xác định rằng mẹ của Po Rome có sinh sống tại làng Palei Mabek mà thôi. Thế thì đâu là yếu tố mà Quảng Đại Cẩn dựa vào đó để tuyên bố rằng Po Mabek là mẹ của Po Rome?

Quảng Đại Cẩn cho rằng danaok Po Nagar Mabek được xây dựng vào thời Po Ramé. Chẳng lẽ một vị vua trị vì đất nước Champa thời đó mà xây đền thân mẫu của mình quá nhỏ bé như vậy

Kết luận:

Như vậy qua tìm hiểu thì người ta được biết Po Mabek chính là Po Nagar Mabek, mà người dân làng Mabek đang thờ cúng hôm nay và Po Mabek không phải là mẹ của vua Po Rome như Quảng Đại Cẩn tự suy đoán.