Tại miền Trung nói chung và ở tỉnh Ninh Thuận nói riêng, người Chăm theo Hồi giáo được chia thành hai nhánh: Chăm Awal và Chăm Islam. Trong bài viết này chúng tôi chỉ đề cập đến nhánh Chăm Awal, còn gọi là Chăm Bani, nhánh theo Hồi Giáo kể từ thế kỷ thứ XVI, nhưng vẫn tiếp tục thực hiện nhiều nghi lễ mang yếu tố bản địa của Champa. Theo thuật ngữ tôn giáo, Chăm Awal (gốc từ Ả Rập) có nghĩa là “đầu tiên, trước”  để ám chỉ cho người Chăm theo Hồi giáo trước triều đại vua Po Rome (1627-1651) trong khi đó Chăm Ahier có nghĩa là “sau cùng” để ám chỉ cho người Chăm chấp nhận Allah là thượng đế sau triều đại vua Po Rome (1627-1651).

Thánh đường Chăm Bani ở Ninh Thuận

Hiện nay người Chăm ở địa bàn tỉnh Ninh Thuận có tất cả 22 palei (làng) thuộc 13 xã ở 4 huyện, thị xã (Ninh Phước, Ninh Hải, Ninh Sơn, và thị xã Phan Rang - Tháp Chàm). Trong đó được phân ra thành hai cộng đồng và mỗi cộng đồng sinh sống tập trung thành từng làng riêng biệt: Chăm Ahier (Chăm Bàlamôn) gồm 15 palei và Chăm Awal gồm 7 palei.

Người Chăm Bani sinh sống trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận, với dân số trên 31.000 người (5.257 hộ), 114 tu sĩ  và các vị Sư cả. Trong mỗi làng của người Chăm Bani thì mỗi làng thường có một thánh đường. Nhưng theo phong tục Chăm có câu: “tajuh halau klau bimong” (7 thánh đường và 3 đền tháp). Chính vì vậy mà khu vực Panrang chỉ có 7 thánh đường. Người Chăm gọi Thánh đường là “Sang Magik” phiên âm từ tiếng Ảrập là “Masjid”, mà người Việt thường gọi là chùa Bani.

Hiện nay ở Ninh Thuận có 07 thánh đường của người Chăm Bani như sau:

Thánh đường Palei Ram (Văn Lâm)

Thánh đường Palei Pablap Klak (An Nhơn)

Thánh đường Palei Pablap Biruw (Phước Nhơn)

Thánh đường Palei Baoh Hadeng (Phú Nhuận)

Thành đường Palei Cuah Patih (Thành Tín)

Thánh đường Palei Katuh (Tuấn Tú)

Thánh đường Palei Cang (Lương Tri)

Hội đồng sư cả Bani và một số hoạt động

Hội đồng sư cả đầu tiên ở Ninh Thuận nhiệm kỳ (2007-2010) được thành lập theo Quyết định số 4106/QĐ-UBND của UBND Tỉnh Ninh Thuận: Về việc công nhận thành phần nhân sự Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bani tỉnh Ninh Thuận nhiệm kỳ I (2007 - 2010).

Theo Quyết định này, Hội đồng gồm có 23 vị, hoạt động theo đúng nội dung quy chế và các quy định của pháp luật và được khắc con dấu phục vụ cho hoạt động của Hội đồng.

Sau nhiệm kỳ 1 kết thúc, Hội đồng sư cả tiến hành tổ chức Đại hội lần 2 (nhiệm kỳ 2011-2016) vào ngày 7.12.2011. Đại hội có sự tham dự của đại diện lãnh đạo Tỉnh ủy, UBND tỉnh; lãnh đạo các huyện, thành phố và các vị Cả sư, tín đồ thuộc 7 thánh đường  Bani trên địa bàn tỉnh.

Đại hội đã đánh giá trong nhiệm kỳ qua, Ban Thường trực Hội đồng Sư cả đã xây dựng khối đại đoàn kết trong các tín đồ, tu sĩ; vận động tín đồ Bani chấp hành tốt chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước và quy chế hoạt động của Hội đồng Sư cả. Đến nay, các tín đồ và các Sư cả của 7 Thánh đường Bani đều thực hiện tốt các quy ước, góp phần xóa bỏ những hủ tục lạc hậu, gây tốn kém trong  lễ tục, nhất là nghi lễ cưới hỏi, tang chế.

Hội đồng sư cả Bani-Ninh Thuận

Về nhân sự cho nhiệm kỳ này, Đại hội đã bầu Ban chấp hành gồm 29 vị chức sắc, các nhân sỹ trí thức; Ban thường trực gồm 7 vị chức sắc. Cả sư Kiều Bình, chủ trì chùa ở Thành Tín, xã Phước Hải được Đại hội tiếp tục bầu giữ chức Chủ tịch Hội đồng Sư cả Chăm Bani nhiệm kỳ 2011-2016.

Đại hội đã thành lập ra các ban gồm: Ban giáo lý; Ban kế hoạch; Ban phong tục - Ban hòa giải; Ban giám sát; Ban tài chính để cùng với Hội đồng Sư cả điều hành các hoạt động và nghi lễ tín ngưỡng tôn giáo.

Mục đích hoạt động chính của Hội đồng trong nhiệm kỳ này là “… tiếp tục Điều chỉnh, củng cố có hiệu quả các hoạt động nghi lễ tôn giáo quan trọng theo đúng giáo luật và pháp luật; Vận động các chức sắc, tín đồ thực hiện các nghi lễ theo tinh thần tiết kiệm, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc phù hợp với tình hình xã hội hiện nay.”

Ngày 16/01/2014, tại Hội trường Nhà văn hóa thôn Tuấn Tú, Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bani tỉnh Ninh Thuận tổ chức Hội nghị tổng kết hoạt động năm 2013 và đề ra phương hướng hoạt động năm 2014. Trong dịp này, có 02 tập thể và 04 cá nhân được biểu dương khen thưởng vì đã có nhiều đóng góp trong hoạt động của Hội đồng năm 2013. 

Về phương hướng nhiệm vụ năm 2014, tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết trong Hội đồng Sư cả, tiếp tục thực hiện thành công Nghị quyết Đại hội nhiệm kỳ II và Quy ước của Hội đồng Sư cả. Lãnh đạo điều hành tốt các hoạt động trong bổn đạo, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của bà con tín đồ. Tuyên truyền vận động bà con tín đồ đoàn kết, giúp đỡ nhau trong cuộc sống cũng như trong sản xuất, đoàn kết giữa các tôn giáo trong đồng bào Chăm và các tôn giáo khác. Các Ban phong tục tiếp tục duy trì bảo tồn phát huy những phong tục, tập quán, thuần phong mỹ tục tại các làng Chăm Bani.

Một số nhận xét

Trước hết cần thấy rằng đây là một chủ trương của Đảng và Nhà nước đã quan tâm đến các tín ngưỡng của người Chăm ở Ninh Thuận. Chủ trương này nhằm công nhận về mặt pháp nhân cho Hội đồng sư cả ở Ninh Thuận trong các hoạt động tôn giáo cũng như các chức năng khác về mặt xã hội.

Tuy nhiên cho đến nay, sự quan tâm này dường như chỉ ở trên “giấy” vì trong thực tế vẫn chưa có một văn phòng đại diện là nơi làm việc chính thức của Hội đồng Sư cả để giới thiệu cho cộng đồng về sự hiện diện của Hội này. Ngay cả trong từng thánh đường ở mỗi làng, xã vẫn chưa có một văn phòng hay nơi làm việc, trao đổi của các tín đồ và Sư cả. Sự chỉ đạo và quản lý của nhà nước thông qua quyết định thành lập Hội đồng mà không hỗ trợ về cơ sở vật chất cũng như cơ chế làm việc hiệu quả để phát triển tôn giáo cho mục đích cộng đồng là chưa thuyết phục. Phương hướng hoạt động chỉ nhằm vào việc đoàn kết dân tộc và điều chỉnh các hoạt động nghi lễ tôn giáo cho tiết kiệm, phù hợp pháp luật mà chưa đề cập đến những chức năng khác của hội động như: dạy giáo lý cho tín đồ, trao đổi kinh nghiệm trong hoạt động tôn giáo, dạy học chữ Chăm, chữ Jawi cho tín đồ vì các kinh kệ giáo lý đều được viết bằng ngôn ngữ này;… Đó là chưa nói đến việc điều chỉnh nghi lễ tôn giáo nếu không phù hợp, hay tự tiện sẽ làm ảnh hưởng đến việc bảo tồn văn hóa của dân tộc.

Thiết nghĩ Hội đồng Sư cả cần phải lên tiếng cho những yêu cầu chính đáng đi kèm với quyết định thành lập hội đồng đã ký, để phát huy sức mạnh trong việc làm đúng chức năng của mình nhằm xây dựng và phát triển cộng đồng Chăm Bani ở Ninh Thuận đúng hướng và bền vững.

Chăm Bani

Xem tin tức liên quan:

• Hồi Giáo Việt Nam: Chăm Bani ở Bình Thuận

• Lễ tấu chức Sư cả của Hồi giáo Chăm Bani