Lời BBT Champaka.info: Tiếp theo Kỳ 1 về “Một số vấn đề nổi cộm gây bức xúc và trăn trở trong cộng đồng Chăm ở Huyện Tuy Phong - Bình Thuận” xung quanh vấn đề lấn chiếm đất đai khu mồ mả để xây dựng nhà cửa và trường học”, trong chủ đề lần này Ban Biên tập Champaka tiếp tục giới thiệu đến độc giả những vấn đề liên quan  đến chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông trong làng người Chăm do tác giả Ja karo tổng hợp từ các nhân chứng thực tế và nhiều nguồn thông tin khác ở trong nước. Đây là bài viết kỳ 2 mang chủ đề:

Bình thuận chủ trương xây dựng Đàn Tiên Nông trong làng người Chăm?

Đàn - miếu là địa điểm cúng tế các vị thần linh trong đời sống tâm linh của người Việt. Phong tục, tín ngưỡng này được đề cao dưới các triều đại nhà Nguyễn vào thế kỷ 19 là biểu trưng cụ thể của tư tưởng tôn sùng Nho giáo. Theo Toan Ánh trong Tín ngưỡng Việt Nam, quyển thượng, cho rằng: Miếu là nơi qủy thần an ngự. Miếu thường được xây trên gò cao, nơi sườn núi, bờ sông hoặc đầu làng, cuối làng, những nơi yên tĩnh để quỷ thần có thể an vị, không bị mọi sự ồn ào của đời sống dân chúng làm nhộn. Thế mà gần đây, một cái đàn miếu Tiên Nông lại được chính quyền Bình Thuận dự kiến xây ở giữa làng Bình Minh cùa người Chăm, gây nên nhiều tranh cãi.

Tìm hiểu về nguyên nhân sự bức xúc này, chúng tôi được biết tỉnh Bình Thuận có chủ trương xây dựng miếu Tiên Nông ở giữa làng Bình Minh, xã Phan Hòa, huyện Bắc Bình. Đây là làng người Chăm với những tín ngưỡng và văn hóa có nhiều khác biệt so với người Kinh. Điều này gây nên những bức xúc và nhiều câu hỏi đặt ra xung quanh vấn đề này. Đây không phải là lần đầu tiên bà con bức xúc bởi lẻ trước đó một cái miếu của người Kinh cũng đã “bỗng dưng” xuất hiện ở sau làng Bình Minh gây nhiều tranh cãi.

Một sự kiện khác trong quá khứ cũng đáng lưu tâm là đình Đông An được xây dựng sau làng Kraong Thu của người Chăm trước đây đã làm cho làng Kraong Thu trở thành làng Đông An của người Kinh và ngày nay gọi là thôn Long Lễ. Những dự kiến về sự xáo trộn văn hóa, tín ngưỡng và đời sống xã hội của người Chăm nếu tiến hành xây dựng miếu Tiên Nông liệu chính quyền Bình Thuận có biết? hay đây là chủ trương để thu hẹp địa bàn định cư của người Chăm vốn dĩ đã bị co cụm và tan tác sau chuỗi thời gian dài khi vương quốc Champa xóa khỏi bản đồ vào năm 1832. Điều này đã gây nên những trăn trở của bà con Chăm xung quanh việc xây dựng miếu Tiên Nông ở làng Bình Minh, một vấn đề không chỉ mang tính văn hoá tâm linh tín ngưỡng mà còn là vấn đề thời sự và nhạy cảm trong đời sống xã hội các dân tộc ở Việt Nam hiện nay.

Miếu Tiên Nông (nơi để khấn tế trời đất, thần Nông) được dự kiến xây dựng trên một khu đất trống giữa làng Bình Minh, khu đất mà xã Phan Hòa đã quy hoạch xây dựng trường học cho con em người Chăm. Điều này gây nên làn sóng phản đối của cả chính quyền xã và bà con Chăm trong một thời gian dài gần hơn ba năm nay mà vẫn chưa có câu trả lời thoả đáng từ phía chính quyền Bình Thuận.

Theo giải thích của các cấp chính quyền thì chủ trương xây dựng miếu Tiên Nông là để khôi phục di tích lịch sử đã có từ lâu đời về nơi thờ Thần Nông và tổ chức lễ hạ điền của các vương triều nhà Nguyễn ngày xưa. Theo Nguyên Xuân Lý (Báo Bình Thuận, 2008), “Miếu Tiên Nông được quan lại tỉnh Bình Thuận thời phong kiến cho xây dựng tại làng Đông An trên khu đất ruộng bằng phẳng, nền xây gạch có nhiều tầng, để lộ thiên, không mái che, chỉ gồm một bệ đất gọi là “nền xã tắc”. Di tích này cách Đình Đông An chừng 600m về hướng Tây.”

Tuy nhiên qua tìm hiểu sự thật, chúng tôi được biết làng Đông An hiện nay chính là làng Kraong Thu của người Chăm ngày xưa.

Palei “Kraong Thu” (làng tên Kraong Thu) là tên một làng của người Chăm tọa lạc tại khu vực đình Đông An thuộc thôn Long Lễ, xã phan Rí Thành ngày nay.

Làng Kraong Thu là làng cổ của người Chăm có từ lâu đời, đây là làng thuộc các dòng họ (Bà Tot, bà Đái, ông Mưm Nào,…). Nay các dòng họ này đang định cư tại xã Phan Hòa. Làng Kraong Thu là khu vực rừng rậm, dân cư còn thưa thớt và là ranh giới giữa người Chăm và người Kinh thuộc thôn Long Lễ xưa. Cũng cần nói thêm là lúc này chưa có hộ gia đình người kinh nào đến đây sinh sống. Tuy nhiên khi đình Đông An được xây dựng gần sau làng Kraong Thu thì người Kinh thường đến đây thờ cúng. Do khác nhau về tín ngưỡng, người Chăm không chịu được cảnh hương khói đền miếu. Thêm vào đó trong thời kỳ chiến tranh do yếu tố của lịch sử người Chăm ở làng Kraong Thu này phải rời quê hương để về sáp nhập với palei Canat (nay là thôn Bình Thắng, làng Chăm cổ, là làng lớn nhất của người Chăm xã Phan Hòa), làng Bình Thắng cách làng Kraong Thu gần 2 km. Sau khi các dòng họ cuối cùng của người Chăm ở làng này chuyển về làng Bình Thắng, người dân làng Long Lễ (người Kinh) đến xây nhà xung quanh đình Đông An và dần dần trở thành làng Đông An, và Đông An sáp nhập thành thôn Long Lễ ngày nay.

Thánh đường Chăm Bani ở thôn Bình Thắng- xã Phan Hòa

 Như vậy, theo Nguyễn Xuân Lý (2008) - báo Bình Thuận, di tích miếu Tiên Nông ở làng Đông An là chưa có cơ sở thuyết phục vì khi đó làng Đông An chính là làng Kraong Thu chỉ có người Chăm sinh sống.

Báo Bình Thuận cũng cho rằng “…hàng năm các quan chức của tỉnh Bình Thuận, phủ và huyện với sự tham gia của đông đảo nhân dân trong tỉnh cùng về đây long trọng làm lễ “Hạ điền” (lễ tổ chức trước khi gieo trồng). Trong lễ, các quan chức theo trình tự từ cao xuống thấp lần lượt thực hiện nghi thức trực tiếp xắn quần xuống ruộng đánh bò cày vài đường tượng trưng, sau khi làm lễ “Hạ điền” xong, dân làng trong vùng mới lần lượt chính thức ra đồng cày cấy, xuống mùa.”

Sự kiện trên hoàn toàn vô lý vì không thể một sự kiện lớn như vậy mà người Chăm xã Phan Hòa cũng như người Kinh (xã Phan Rí Thành) sống ở đây qua các thế hệ đều không biết và cũng không thấy nhắc đến trong tài liệu hay kênh thông tin nào của Bình Thuận từ trước đến nay. Và cũng thật khó hiểu khi người Kinh lại đến khu vực “ruộng họ” người Chăm (Hamu Panang – Ruộng họ thuộc làng Bình Hòa - Palei Dik) để làm lễ hạ điền. Liệu có đủ độ tin cậy? Tại sao bài báo này xuất hiện vào năm 2008, thời điểm đang tranh chấp khu đất trống của người Chăm để xây dựng miếuTiên Nông?

Như vậy có thể kết luận rằng bài báo “miếu Tiên Nông” ở Bình Thuận hoàn toàn không có cơ sở sự thật và đây là bài viết có ẩn chứa nhiều ý đồ nhằm hợp thức hóa việc xây dựng miếu Tiên Nông trên đất người Chăm.

Khu vực chủ trương xây miếu Tiên Nông bên cạnh nhà người Chăm

Cũng trong bài báo trên có đưa ra chi tiết: “…Di tích này cách Đình Đông An chừng 600m về hướng Tây.” Không biết tác giả dựa vào mấy viên gạch trên đất người Chăm đang sinh sống để rồi “phù phép” cho nó trở thành di tích miếu Tiên Nông phục vụ cho một ý đồ khác hay không? Điều này thật khó thuyết phục khi di tích đền miếu của người Chăm hầu hết xây dựng bằng viên gạch và nhiều di tích nằm rải rác trên đất người Chăm đang sinh sống là chuyện rất bình thường. Đó là chưa kể đến tình huống không biết những viên gạch đó từ đâu ra, phát hiện từ năm nào? Do ai khảo cổ? Hồ sơ thật kết luận di tích miếu Tiên Nông từ năm nào? Những thông tin này không thấy bài báo đưa ra minh chứng cụ thể nên có thể nói rằng báo Bình Thuận (năm 2008) đã khẳng định chi tiết di tích miếu Tiên Nông là vô căn cứ, vô khoa học.

Có phải chăng báo Bình Thuận đã lợi dụng ngòi bút như một kẻ cai trị đã vẽ nên một sơ đồ vô căn cứ nhằm thôn tính thêm phần đất đai của người Chăm. Đây cũng là ý đồ muốn khẳng định vùng đất từ đình Đông An mở rộng thêm 600m là của người Kinh trước đây. Và tiếp theo sau việc xây dựng miếu Tiên Nông là người Kinh sẽ đến đây để thờ cúng, sinh sống và định cư lâu dài xung quanh khu đất này?!

Nhưng họ đã không biết rằng vùng đất Đông An ngày nay chính là làng Kraong Thu của người Chăm như đã phân tích trên đây. Từ đây càng thấy rõ thêm sự vô căn cứ của bài báo “Đàn Tiên Nông” ở Bình Thuận và cũng giúp cho người Chăm thấy được ý đồ “bành trướng” đất đai của người Kinh với sự đội lốt “tâm linh đền miếu” và bảo tồn văn hóa. Nếu ý đồ này được thực hiện thì phần đất từ khu vực Đàn Tiên Nông kéo đến thôn Long Lễ dĩ nhiên sẽ trở thành đất của người Kinh. Sự kiện này như giọt nước tràn ly khi mà Xã Phan Hòa đã bị nhiều áp lực từ cấp trên phải cắt đất giao cho dân người Kinh ở xã Hòa Minh; Một động cát mà người Chăm làm rẫy sinh sống lâu nay qua nhiều thế hệ ông bà của họ nay bỗng dưng bị Nhà nước trưng dụng cho mục đích khác mặc dù đã có hồ sơ phân chia và giao cho các hộ quản lý và canh tác; Một cái miếu “ông Cu Long” với hai dòng chữ “Miếu Trường Thạnh; Hậu bồi cơ – Tiền khai khẩn” của người Kinh mọc lên trên đất Palei Aia Mamih của làng người Chăm mà chính quyền xã không hề biết. Điều này gây nên nhiều bức xúc: vì sao người Kinh lại là người “tiền khai khẩn” trong khi tổ tiên người Chăm đã là chủ nhân mảnh đất này từ rất lâu đời.

Qua nhiều sự việc trên cho thấy chính quyền Bình Thuận đang có chủ trương bành trướng làm thu hẹp đất đai, bao vây kinh tế và địa bàn định cư của đồng bào Chăm. Riêng về chủ trương xây dựng miếu Tiên Nông tại làng người Chăm thuộc xã Phan Hòa, những bức xúc của người dân được thể hiện qua những vấn đề cụ thể mà độc giả sẽ xem trong bài viết kỳ 3.

Tham khảo:

[1]. Phan Thanh Hải (2010). Hệ thống đàn miếu tại kinh đô Huế thời Nguyễn, tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78).

[2]. Lễ hội Cầu mưa của người Chăm ở Bình Thuận (2010). http://viettems.com

[3] Nguyễn Xuân Lý (2008), Đàn Tiên Nông ở Bình Thuận, Báo bình Thuận.