Gần đây Champaka.info giới thiệu hàng loạt bài viết liên quan đến chính sách Minh Mạng trừng phạt người Chăm và thần dân Champa vào cuối thế kỷ XIX, theo đó người Chăm đã bị truy sát đến tận cùng và chạy loạn lạc khắp nơi trong cảnh nước mất, nhà tan. Tội ác này đã trở thành nỗi khiếp sợ cho người Chăm và các thần dân Champa, được tương truyền nhau từ thế hệ này qua thế hệ khác và nay 

được tái hiện lại trong tác phẩm “Lịch sử 33 năm cuối cùng của vương quốc Champa” của TS. Po Dharma, đã được phát hành vào tháng 9/ 2013. Một tội ác hủy hoại khác của “Bên thắng trận” đã gây ra cho dân tộc bản địa Champa mà mãi cho đến nay vẫn còn để lại y nguyên vết tích như những bản cáo trạng sống động và trung thực nhất là “Hàng loạt tượng Champa mất đầu”. Thiết nghĩ vấn đề này cũng nên được đánh giá lại một cách đúng đắn hơn về thái độ và hành vi của “bên thắng trận” đối xử với các pho tượng Champa không chỉ có giá trị về mặt vật chất mà còn đạt đỉnh cao trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật và đời sống tâm linh người dân Champa.

Bảo tàng Chăm Đà Nẵng được xem là nơi lớn nhất ở Việt Nam hiện đang trưng bày các tác phẩm điêu khắc nghệ thuật Champa. Du khách sẽ không khỏi xót xa và tiếc nuối cho rất nhiều bức tượng Champa cổ không còn nguyên vẹn. Điều đặc biệt của các pho tượng biểu thị cho các thần linh Champa này là bị “mất đầu”. Những vết đứt ngang trên một phần thân xác còn lại của các pho tượng đã nói lên sự giận dữ và tội ác của kẻ thù giáng xuống “thần linh Champa”.

Điều này cho thấy, khi người Champa thất trận để lại đền đài nguy nga cùng với những pho tượng thần linh kỳ bí. Người Kinh không chỉ đã truy sát và giết hại người dân Champa mà còn đã trút hận thù lên cả thần linh Champa. Ngày nay, tội ác này không chỉ được xem xét ở góc độ tội ác chiến tranh thông thường mà còn dưới góc độ hủy hoại toàn bộ những giá trị văn hóa nghệ thuật đỉnh cao và những tổn thương to lớn trong đời sống tâm linh của người Chăm và thần dân Champa bản địa.

Các thần dân Champa đã bị giết hại trong các cuộc chiến xưa đã không còn, nhưng các pho tượng thần linh Champa bị chặt đầu vẫn còn lưu giữ cho đến ngày hôm nay là bằng chứng sống về tội ác hủy diệt văn hóa các dân tộc bản địa Champa. Điều này phản ánh một thời kỳ lịch sử tối tăm đầy hận thù và tội ác khi vương quốc Champa bị xâm chiếm trong quá trình Nam tiến của Đại Việt.

Xem video clip: Những pho tượng Chăm mất đầu trên Youtube

Một số pho tượng Champa bị mất đầu