Pgs. Ts. Po Dharma

Vào tháng 5-2013, Champaka.info có đăng bài viết “Po Dharma, tác phẩm cố VII: sử thi Inra Patra”, kèm theo bản phiên âm La Tinh. Có nhiều độc giả phản hồi cho rằng đọc bản phiên âm La Tinh của Akayet Inra Patra, nhưng không hiểu được nội dung, vì tác phẩm này chứa đựng quá nhiều từ vựng không có trong 3 tự điển Chăm.  Độc giả cũng yêu cầu dịch tác phẩm này sang tiếng Việt để tiện việc theo dõi.

 Theo chúng tôi, quan điểm của độc giả rất là thiết thực. Vì rằng sử thi Inra Patra viết bằng chữ Chăm, nhưng nội dung của tác phẩm chứa đựng hàng trăm thuật ngữ văn chương xuất phát từ tiếng Phạn và Mã Lai mà người Chăm không hiểu như: Balinga, Norapat, Raja-ei, Yorah, Mayorah, Permeta, Palidaw Mentri, Rapajan, Sri Palieng Sujang Narah, Taguret, Yorika, Nattiak, Puissapa, Parabat, Rajen, Saktrei, Binara, Subharriya, Mâhlikem, Diger, v.v. Hầu hết những từ vựng này không có trong tự điển Chăm của Aymonier và Moussay, và cũng không thấy trong tự điển Chăm-Việt của Bùi Khánh Thế, mặc dù tác giả cho rằng công trình nghiên cứu này có dựa vào tác phẩm Akayet Inra Patra. Điều này đã chứng minh rằng, tự điển Chăm-Việt của Bùi Khánh Thế chỉ trích vài câu trong Akayet Inra Patra cho có lệ, chứ không phải đưa toàn diện từ vựng của tác phẩm này vào tự điển.

Akayet Inra Patra là tác phẩm viết bằng thơ để độc giả người Chăm vừa đọc, vừa ngâm thơ (puec ariya) và vừa thưởng thức mùi hương của những câu thơ này. Chính vì thế, chúng tôi không dịch sang tiếng Việt, vì công tác này sẽ làm mất đi linh hồn của tác phẩm văn chương Chăm.

Để giúp độc giả nắm phần nội dung của Akayet Inra Patra, chúng tôi trình bày lại tác phẩm này mang tính cách khoa học hơn. Chúng tôi sao lại toàn diện tác phẩm Akayet Inra Patra qua font Akhar Thranh Chăm của EFEO. Mỗi câu thơ bằng Akhar Thranh có phần phiên âm La Tinh ở dưới. Đây cũng là phương pháp giúp độc giả tập đọc Akhar Thrah Chăm trực tiếp. Nếu những từ khó đọc, độc giả có thể xem ngay phần phiên âm La Tinh.

Về ngữ nghĩa của nội dung, chúng tôi không dịch tác phẩm này sang tiếng Việt mà chỉ chú thích toàn điện những từ vựng phát xuất từ tiếng Phạn, Mã Lai và Á Rập hay một số thuật ngữ mà độc giả không tìm thấy trong 3 tự điển Chăm đã xuất bản. Chúng tôi chỉnh đốn lại những từ viết sai chính tả trong dấu ngoặc […], thí dụ:

• kawan “ly, tách”, phải viết: cawan

• kaya kal “đồ vật”, phải viết: kaya kar

• thét biyak “đãi tiệt”, phải viết: that payak.

Vì không hiểu nguồn gốc của từ vựng, người Chăm thường viết tách rời những từ phát xuất từ Phạn ngữ và Mã ngữ, nên chúng tôi phải chỉnh đốn lại, thí dụ:

• Bijak chaina, phải viết: bijakchaina, vì từ này phát xuất từ Mã ngữ: Bijaksana “thông minh, khôn ngoan”.

• Mâh likem (người Chăm hiểu lầm là vàng thiệt, vàng ròng), phải viết: mâhlikem, vì từ này phát xuất từ Phạn ngữ: mânikya hay Mã ngữ: manikam, có nghĩa là “đá quí”, chứ không phải là “vàng thiệt”.

•drâk sa, phải viết: drâksa, vì từ này phát xuất Phạn ngữ: daksa “suy nghĩ, suy ngẫm”.

Trong tác phẩm Akayet Inra Patra, có hai từ mà chúng tôi không tìm ra ý nghĩa của nó, đó là: Mara len và Kabuét trong câu sau đây:

Inra Patra ndik Haingi Guradan,

merai di rah mara len, Tuen Patri mboh sa gleng (câu 312)

Norapat pa-nder pak pluh anâk patao,

tuak kapiah blaoh nao, ba buol sa kabuét (câu 349)

Akayet Inra Patra mà chúng tôi trình bày ở đây là tác phẩm mang ký hiệu số CHCPI 5, hiện lưu trử trong thư viện của Trung Tâm Lịch Sử và Nền Văn Minh Bán Đảo Đông Dương (đại học Sorbonne, Paris). Tác phẩm này do Trung Tâm Văn Hóa Chăm của Linh Mục G. Moussay sao lại vào năm 1970 dựa vào bản gốc của một cuốn sách nằm trong Palei Tanran (Hữu Đức, Ninh Thuận), gồm 59 trang và tổng cộng 581 câu thơ.

Phiên âm

Phương pháp phiên âm của tác phẩm này dựa vào hệ thống phiên âm La Tinh quốc tế của Viện Viễn Đông Pháp (EFEO). Độc giả nên lưu ý cách phát âm của một số phụ âm và nguyên như sau :

nd = nduec (chạy)

mb = mbeng (ăn)

nj = njep (phải)

â (takai kâk) = tương đương với “ư” (hư cấu) của tiếng Việt, như hâ (nó)

o = tương đương với ô (tô màu) của tiếng Việt, như oh (không có)

e = tương đương với “ơ” của tiếng Việt (dơ tay), như paje (rồi)

é = tương đương với “e” (đè xuống) của tiếng Việt, như pagé (buổi sáng)

aow = tương đương với “o” (lo lắng) của tiếng Việt, như pataow (chỉ dẩn)

Chú thích

Chữ nằm trong dấu ngoặc […] là từ mà chúng tôi thêm vào để chỉnh đốn lỗi chính tả trong tác phẩm.

Xin bấm vào đây để xem:

• Bản Akhar Thrah, La Tinh và chú thích các thuật ngữ

• Lời mở đầu của Akayet Inra Patra có phần sửa chửa

Bài liên quan đến tác phẩm Po Dharma :

• Po Dharma, tác phẩm I-II: Thư tịch sách Chăm cổ tại Pháp

• Po Dharma, tác phẩm số III: Lịch sử 33 năm cuối cùng của Champa

• Po Dharma, tác phẩm thứ IV: Thư tịch tư liệu viết về Champa

• Po Dharma, tác phẩm số V: Chế độ mẫu hệ Mã Lai-Champa

• Po Dharma, tác phẩm số VI : Thế giới Mã Lai-thế giới Đông Dương

•Po Dharma, tác phẩm số VII : Sử Thi Inra Patra