Ts.Po Dharma

Hồng Kong không phải là xứ sở xa lạ đối với tôi, nơi mà tôi thường sang công du trong những năm nghiên cứu về lịch sử Đông Nam Á hay dừng chân để chờ chuyến bay từ Kuala Lumpur sang Hoa Kỳ. Năm nay, sự hiện diện của tôi tại Hồng Kong có nội dung khác biệt hơn. Lợi dụng chuyến công du để tham khảo tư liệu liên quan đến lịch sử Champa dưới thời nhà Nguyễn, tôi tìm cách viếng thăm công trường

“cách mạng ô dù” của sinh viên Hồng Kong nhằm yêu cầu chính quyền Bắc Kinh phải tôn trọng “quyền tự quyết và tự quản” của dân Hồng Kong phù hợp với hiệp ước đã ký kết vào năm 1997. Đây là một biến cố quan trọng đã xảy ra trong chế độ xã hội chủ nghĩa mà báo chí quốc tế không ngừng loan tin và nêu ra những lời bình luận gần một tháng qua.

Hồng Kong: Một quốc gia hai chế độ

Từ Kuala Lumpur, máy bay của tôi đáp xuống phi trường Hồng Kong vào lúc 5 giờ chiều ngày 24-10-2014. Khi ra khỏi xân bay, tôi dừng chân lại để đọc khẩu hiệu đón chào quan khách viết bằng tiếng Anh và Trung Quốc, với hàng chữ:

 Hong Kong, one country two systems

(Hồng Kong, một quốc gia hai thể chế)

Khi đọc xong khẩu hiệu này, tôi có cảm tưởng đang nằm mơ về thể chế chính trị tại một quốc gia độc tài và đảng trị. Nhưng trên thực tế, đây không phải là giấc chiêm bao mà là sự thật của một biến cố lịch sử chưa từng xảy ra trong không gian biên giới của  chế độ xã hội chũ nghĩa hiện còn có mặt trên thế gian này, như Việt Nam, Bắc Hàn và Cuba.  Vì rằng, Trung Quốc là quốc gia theo chế độ cộng sản, nhưng sẳn sàn chấp nhận trên lãnh thổ của mình có hai thể chế khác nhau: Trung Quốc lục địa tiếp tục tôn vinh đảng cộng sản là cơ quan tối cao của nhà nước nằm toàn quyền quyết định, trong khi đó Hồng Kong là khu tự trị có nền dân chủ thật sự, tức là người dân Hồng Kong có quyền “tự quyết và tự quản” về cơ cấu tổ chức hành chánh, hệ thống kinh tế, xã hội và nền giáo dục của mình. Hay nói một cách khác, Hồng Kong là “quốc gia” nằm trong “quốc gia của Trung Quốc”. Hồng Kong có hiệu kỳ riêng, hệ thống tiền tệ riêng, chính sách tổ chức hành chánh và kinh tế riêng, có hộ chiếu riêng và có cả quyền quyết định mối bang giao với quốc tế liên quan đến chính sách trao đổi kinh tế với nước ngoài.

Lá cờ Hồng Kong (bên trái)

Nhìn lại lịch sử của Hồng Kong

Hồng Kong là lãnh thổ của Trung Hoa xưa kia, nhưng đặt dưới quyền đô hộ của Anh Quốc qua hiệp định  Chuenpeh ký vào ngày 25-1-1841, mặc dù triều đại Trung Hoa của nhà Qing (1644-1912) không hài lòng cho lắm về sự chiếm đóng này.  Năm 1898, Anh Quốc buộc nhà Qing phải ký hợp đồng nhường lại chủ quyền đất đai của Hồng Kong cho Anh Quốc trong vòng 99 năm, tức là cho đến ngày 30-6-1997.

Sau bao năm thương thuyết, Trung Quốc chấp nhận ký vào hiệp ước ngày 19-12-1984 quy định về việc Anh Quốc trao trả  lại chủ quyền đất đai Hồng Kong cho Trung Quốc đúng vào ngày 1-7-1997. Qua hiệp ước này, Hồng Kong là lãnh thổ của Trung Quốc, nhưng Hồng Kong có quyền giữ lại thể chế chính trị và kinh tế riêng nằm trong qui chế “Région Administrative Spéciale”  (Khu Hành Chánh Đặt Biệt). Hay nói một cách khác, chủ quyền đất đai của Hồng Kong thuộc về Trung Quốc, nhưng thể chế chính trị của Hồng Kong do người Hông Kong quyết định từ trung ương đến địa phương qua các cuộc bầu cử dân chủ. Qua qui chế này, Hồng Kong có quyền kiểm soát chính sách di dân, tức là người Trung Quốc từ lục địa sang Hồng Kong phải xin visa và chỉ có quyền ở lại Hồng Kong trong một thời gian ngắn theo thể chế du lịch và viếng thăm gia đình.

Nguyên nhân biến cố Hồng Kong vào tháng 10-2014

Khác hẳn với những lần trước mà tôi thường ghé thăm, khu đại học Hồng Kong vào tháng 10-2014 không còn nao nức như xưa nữa. Hầu hết sinh viên nằm trong khu đại học đã kéo nhau đến công trường trước trung tâm hành chánh và thương mại Hồng Kong để biểu tình nhằm yêu cầu Bắc Kinh không nhúng tay vào nội bộ của Hồng Kong và phải xoá bỏ luật bầu cử do Trung Quốc đưa ra gần đây để bầu Trưởng Quan Hành Chánh Hồng Kong vào năm 2017. Vì rằng, vào ngày 21 tháng 9 năm 2014, quốc hội Trung Quốc ở Bắc Kinh đã tuyên bố chỉ có 2 hay 3 người được ứng cử. Những người này phải được chấp thuận bởi một ủy ban bầu cử gồm 1.200 người, mà trong đó đa số thành viên là những nhân vật thân chính quyền cộng sản ở Bắc Kinh. Theo nguyện vọng của Bắc Kinh, những ứng cử viên này do đảng cộng sản Trung Quốc đưa ra và đảng cộng sản quyết định chọn lựa ai là người đắc cử. Đối với sinh viên Hồng Kong, cơ chế bầu cử này chỉ có mục tiêu loại bỏ những ứng cử viên do nhân dân Hồng Kong đề ra. Ngoài ra người dân Hồng Kong xem quyết định này là một phần trong dự định lớn hơn của chính quyền Trung Quốc nhằm kiểm soát chặt chẻ thể chế của Hồng Kong. Cũng theo sinh viên Hồng Kong, đây là luật bầu cử phi dân chủ, không phù hợp với hiến pháp của Hồng Kong. Chính đó là nguyên nhân đã đưa đưa đẩy sinh viên Hồng Kong xuống đường đấu tranh chống lại chính sách của Bắc Kinh.

Ảnh chụp chung với lều trại của sinh viên biểu tình

“Cách mạng ô dù”, một hiện tượng đấu tranh mới lạ trong thế kỷ thứ 21

Trung Quốc là quốc gia xã hội chủ nghĩa, không chấp nhận bất cứ ai đứng ra phản đối chính sách của đảng và nhà nước. Cuộc biểu tình của sinh viên tại công trường Thiên An Môn vào tháng 6 năm 1989 nhằm đòi quyền dân chủ đã diễn ra trong cuộc đẫm máu là một thí dụ điển hình. Một khi điểm lại biến cố tại công trường Thiên An Môn,  các chuyên gia chính trị trên thế giới không ngừng lo âu trước cuộc biểu tình mang khẩu hiệu “cách mạng ô dù” do sinh viên Hồng Kong tổ chức, kéo dài liên tục trong vòng một tháng nhằm chống lại chính sách của Bắc Kinh.

“Cách mạng ô dù” là cuộc đấu tranh bất bạo động, có phương pháp tổ chức rất là mới lạ trong thế kỷ thứ 21 này. Nhằm đương đầu với nhà cầm quyền, sinh viên quyết định chiếm đóng cả đêm lẫn ngày khu vực trung tâm hành chánh và thương mại của Hồng Kong nhằm chứng minh rằng họ không bao giờ thối lui nếu Bắc Kinh không trả lời cho yêu sách của họ. Để tiến tới mục tiêu, nhà tổ chức đấu tranh kêu gọi sinh viên đóng lều trại và ăn ngủ thường trực tại công trường đấu tranh, nhưng luôn luôn chủ trương bất bạo động.

Cao điểm nhất của cuộc biểu tình bắt đầu từ tối thứ sáu ngày 28-9-2014 sau khi sinh viên bãi học cả tuần. Hàng ngàn sinh viên đã xuống đường tại khu vực trung tâm kinh tế và tài chính, nơi có trụ sở của chính quyền Hồng Kông. Sau đó, biểu tình lan qua khu mua sắm và cả khu vực  Mong Kok ở lục địa, làm cho phần lớn việc lưu thông trong thành phố bị tê liệt. Cảnh sát đã phải dùng gậy gộc, lựu đạn cay và bình xịt hơi cay để giải tán đám đông. Cho tới sáng sớm ngày 29-9-2014, có khoảng 78 người đã bị bắt giam và 38 người bị thương.

Quang cảnh của cuộc "cách mạng ô dù"

Những người biểu tình và những người ủng hộ cuộc đấu tranh này bao gồm mọi thành phần trong xã hội. Họ không phải là tổ chức đặc dưới quyền lãnh đạo bởi một ai duy nhất. Cuộc đấu tranh này chia làm 2 nhóm gây nhiều ảnh hưởng nhất trong biến cố:

Nhóm thứ nhất đặt dưới quyền hướng dẫn của một số nhà đấu tranh lão thành gồm các luật sư và giáo sư có kinh nghiệm về chính trị.

Nhóm thứ hai là nhóm sinh viên và học sinh đặt dưới quyền chỉ huy của Hoàng Chi Phonh (Joshua Wong) và Chu Vĩnh Khang (Alex Chow), tổng thư ký của Liên Đoàn Sinh Viên Hồng Kong tập trung 8 trường đại học. Đây là tổ chức có lý tưởng hơn, cứng đầu hơn so với nhóm lão thành và quen thuộc hơn với truyền thông xạ hội, chủ trương đấu tranh trong dài hạn và chấp nhận những gì đã xảy ra đối với họ.  

Trong nhóm thứ hai này, Hoàng Chi Phong (Joshua Wong) là nhân vật thần tượng của sinh viên Hồng Kong. Sinh ngày  13-10-1996, Hoàng Chi Phong lúc này chưa đầy 18 tuổi đã đứng ra chỉ huy một cách qui mô nhằm đưa sinh viên xuống đường chống Bắc Kinh.  Kể từ đó tên tuổi của Hoàng Chi Phong đã được đăng tải trên toàn mạng web của thế giới.

Hoàng Chi Phong, 17 tưổi, thần tượng của "cách mạng ô dù"

Dù ô, khí cụ tự vệ để chống cuộc đàn áp của cảnh sát

Ban đầu, người biểu tình tại Hồng Kông sử dụng chiếc dù để che mưa và che nắng. Nhưng khi cảnh sát dùng đạn hơi cay và bình xịt hơi cay, sinh viên tìm cách dùng chiếc dù để bảo vệ bản thân. Kể từ đó, cuộc biểu tình tại Hong Kong còn được gọi là “Cách mạng ô dù”. Những người phản đối mang theo cả đống dù, phát không và viết khẩu hiệu lên cây dù để mọi người được biết họ muốn yêu sách gì? Bên cạnh đó, người biểu tình còn cột vào hàng rào các dải ruy bang màu vàng, viết biểu ngữ trên áo và thiết kế trực tiếp tại khu biểu tình các trang web để thông tin về nguyện vọng của họ.  Người biểu tình ở Hồng Kông xem ruy băng vàng là biểu tượng của khát vọng dân chủ và họ vẫn hy vọng vào chiến thắng trong một cuộc chiến không cân sức, không phải bằng bạo lực mà bằng tình yêu.

Phần lớn học sinh, sinh viên tham gia cuộc biểu tình đều mặc áo thun đen nhằm tưởng nhớ đến cuộc đàn áp đẩm máu tại công trường Thiên An Môn vào năm 1989. Họ còn chọn bài hát "Do you hear the people sing" (Bạn có nghe người dân hát bài ca không?) trong vở nhạc kịch 'Những người Khốn Khổ"  (Les Miserables) của nhà văn hào Pháp để làm bài hát tượng trưng. Trong vở nhạc kịch, các nhà cách mạng Paris hát bài này trước khi chuẩn bị cuộc nổi dậy chống chính phủ Pháp.

Khầu hiệu: Do you hear the people sing (Bạn có nghe người dân hát bài ca không?)

Vai trò của sinh viên trong “cách mạng dù ô”

Thứ hai ngày 22-9-2014 đánh dấu ngày bãi khoá của đại học Hồng Kong.  Hàng ngàn sinh viên từ hơn 20 trường đại học kéo nhau ra đầy ngập sân trường đại học và chiếm cứ khu vực trước trụ sở của Đặc Khu Trưởng Hồng Kong  nhằm làm áp lực đòi hỏi một cuộc bầu cử hoàn toàn tự do. Phong trào đòi dân chủ ở Hồng Kong bao gồm học sinh, sinh viên, những người trong ngành ngân hàng và các lãnh tụ tôn giáo. Theo ban tổ chức, cuộc biểu tình này tập trung hơn 500 ngàn người (theo cảnh sát, chỉ có 92 ngàn người), đã diễn hành nhằm đòi quyền dân chủ. Đây là cuộc biểu tình lớn nhất từ 10 năm nay.

Mặc dù cảnh sát đã từng trải qua các khoá huấn luyện nhằm dập tắt các cuộc biểu tình, nhưng cảnh sát Trung Quốc không thể ngăn cản được sinh viên xâm nhập vào sân của tổng hành dinh chính phủ. Các nhà tổ chức của phong trào kêu gọi nhân dân Hồng Kong tiếp tục phản đối từ mọi nơi trong thành phố cho tới khi nào nhà cầm quyền trả lời cho những đòi hỏi của họ. Các sinh viên mở rộng các cuộc biểu tình, yêu cầu Đặc Khu Trưởng Hồng Kông là Lương Chấn Anh  than Bắc Kinh, phải từ chức.

Cuộc biểu tình cho tới thời điểm này vẫn là cuộc đấu tranh ôn hoà. Những người tham dự biểu tình thường tự túc giơ tay lên trời nhằm bày tỏ tinh thần bất bạo động, một khi cảnh sát tấn công và đàn áp họ. Việc cảnh sát nỗ lực dùng lựu đạn cay để giải tán biểu tình chỉ gây hậu quả ngược lại, bởi vì điều này càng thúc đẩy thêm nhiều người xuống đường.

Riêng về Đặc Khu Trưởng Hồng Kong là Lương Chấn Anh, ông bác bỏ lời kêu gọi ông từ chức. Tuy nhiên ông Lương đề nghị đàm phán với phe biểu tình. Liên đoàn Sinh viên Hong Kong (HKFS) nói họ sẽ có một cuộc đối thoại công khai với Đổng lý Carrie Lam, viên chức dân sự cao nhất của Hong Kong.

Quang cảnh biểu tình

Sinh viên Hồng Kong là những người biểu tình “lịch sự nhất thế giới”

Sau thời gian quan sát khu vực biểu tình, tôi có nhận địng rằng cuộc “Cách mạng ô dù” là cuộc đấu tranh không nhà lãnh đạo cụ thể, nhưng có phương pháp tổ chức vô cùng tinh vi và khéo léo đã mang lại nhiều kết quả chống lại lực lượng an ninh của Trung Quốc. Những người biểu tình hành xử rất lịch thiệp và ôn hoà, không chủ trương bạo động hay đập phá tài sản của dân và luôn luôn giữ gìn sạch sẽ tại khu vực bị chiếm đóng. Một số nhà báo quốc tế cho rằng sinh viên Hồng Kong là "những người biểu tình lịch sự nhất thế giới". Đối với họ, đây là cuộc cách mạng có lý tưởng. Họ là những người đấu tranh chính trị có tầm hiểu biết cao, luôn luôn nghĩ rằng cuộc tranh đấu bất bạo động lúc nào mang đến thắng lợi.

Nhân dịp viếng thăm khu vực biểu tình vào ngày 25-10-2014, tôi cũng đưa ra xét rằng số lượng người biểu tình đã giảm đi rất nhiều, sau khi lãnh đạo sinh viên Hong Kong chấp thuận đối thoại với chính quyền, bắt đầu vào ngày 10-10-2014. Nhưng khu vực hành chánh của Hồng Kong vẫn còn đông đảo sinh viên biểu tình. Họ ăn ngũ và làm bài vở trực tiếp trong lều trại. Họ chia nhau thành nhóm. Ai đi học thì cứ đi, người còn lại phải túc trực canh giữ lều trại hầu chống lại sự xâm nhập của cảnh sát. Bên cạnh lều trại, có hàng trăm lều trại chứa lương thực do nhân dân Hồng Kong cung cấp cho sinh viên nhằm đấu tranh cho tới cùng.

Tôi có hỏi một số sinh viên biểu tình tại sao họ phải ăn ngũ tại chổ hơn một tháng qua tại khu vực biểu tình? Câu trả lời của họ rất là ngắn gọn:

“Nếu chúng tôi rút lều về nhà thì cảnh sát sẽ chiếm cứ ngay khu vực này. Lều trại và cây dù là công cụ sắc bén nhất để che chở cho chúng tôi chống lại bất cứ nhà cầm quyền nào không tôn trọng tự do dân chủ. Vừa cấm lều để làm tư gia đấu tranh và vừa đi học đã trở thành công thức “đấu tranh mới” chống lại chế độ độc tài trong thế kỷ thứ 21 này.

Sinh viên dơ tay lên trời để chấp nhận những đàn áp của cảnh sàt. Hoàng Chi Phong, thần tượng của sinh vien mặc áo đen, chính giữa

*

Hình ảnh của cuộc “cách mạng ô dù” ở Hồng Kong làm cho tôi tưởng nhớ lại cuộc “cách mạng chăn mền” của người Chăm vào 1966, năm đánh dấu cho cuộc vùng dậy của bô lão Chăm bằng cách đem cả chiếu mền vào ngủ trong dinh Tỉnh Trưởng Ninh Thuận nhằm yêu cầu chính quyền Việt Nam phải trả lại tự do cho Đại Uý Dương Tấn Sở, Quận Trưởng quận An Phước, bị Thiếu Tướng Vĩnh Lộc cách chức đưa lên Đà Lạt về tội thân Fulro, không tuân lệnh cấp trên. Vì không giám đàn áp bô lão Chăm ăn ngủ trong dinh Tỉnh Trưởng, nhà nước Việt Nam phải nhượng bộ và trao trả tự do cho Dương Tấn Sở.

Cuộc “cách mạng chiếu mền” của người Chăm vào năm 1966 là một bài học quí giá nhằm chứng minh rằng không có quyền lực nào có thể chống lại sức mạnh đoàn kết và tinh thần của một dân tộc. Tiếc rằng cuộc “cách mạng chiếu mền” không còn kéo dài trong không gian nữa. Vì rằng các bậc đàn anh và giới trí thức Chăm trong và ngoài nước hôm nay không còn niềm tin vào ý thức hệ đấu tranh chung cho dân tộc nữa, phần ai náy sống, đường ai náy đi, lúc nào cũng xây dựng cuốc sống dựa vào chủ thuyết gia đình và phe nhóm, không bao giờ chấp nhận ngồi chung với người đồng tộc để bàn về cuộc đấu tranh chung, một khi quyền lợi và di sản của dân tộc Chăm bị đe doạ. Chính đó là ung nhọt của xã hội đã đưa đẩy cộng đồng Chăm trở thành một tập thể tộc người không tổ chức, không nhà lãnh đạo tinh thần, để rồi không ai có thể tiên đoán được thế nào là định mệnh của dân tộc này trong thế kỷ thứ 21 này.