Ts. Po Dharma

Quảng Đại Cẩn là vị tiến sĩ người Chăm tốt nghiệp tại đại học Hawaii (Hoa Kỳ). Mặc dù tôi chưa từng liên hệ hay gặp mặt từ khi ông sang Hoa Kỳ du học, nhưng tôi biết Quảng Đại Cẩn là người rất hăng say bào chữa cho những sai lầm trong sách giáo trình của Ban Biên Soạn mà các nhà khoa học và trí thức Chăm đã từng đưa ra gần một thập niên qua. Tiếc rằng cách bào chữa của ông hoàn toàn dựa vào sự suy diễn cá nhân và bịa ra những yếu tố phi khoa học  để che mắt hay lường gạt người Chăm mà BBT Champaka.info đã lên tiếng vào ngày 11-11-2015 trong bài phê bình tác phẩm của ông mang tựa đề: "Akhar thrah phổ thông – Dấu ấn một thời” (Nhà xuất bản văn hóa-văn nghệ, TPHCM, 2014).

Đọc qua lời phê bình đăng trên Champaka.info, tôi mới biết Quảng Đại Cẩn là người đọc chữ Chăm không rành và viết chữ Chăm còn sai chính tả. Một người có trình độ về chữ Chăm còn lem nhem, nhưng tại sao Quảng Đại Cần giám đứng ra viết tác phẩm hơn 200 trang để bàn về chữ Chăm trong đó ông phân tích bài khảo luận của tôi mang tựa đề “Ngôn ngữ và chữ viết Chăm trong quá trình lịch sử” (Kỷ yếu hội thảo Kuala Lumpur, 2007) để rồi đưa ra kết luận rằng tôi chỉ là nhân vật “thiếu kiến thức về chữ Chăm” (tr. 60 ). Theo tôi, đây là lời kết luận quá "dơ bẩn" mà  đội ngũ bút chiến của Hà Nội thường xử dụng nhằm hạ bệ trí thức Chăm chứ không phải là cách trình bày của một vị trí thức Chăm có bằng tiến sĩ. 

Trong bài khảo luận này, tôi viết rằng năm 1964 đánh dấu cho ngày ra đời của Hội Đồng Biên Soạn Sách Giáo Trình (HĐBSSGT) dạy tiếng Chăm đặt dưới sự điều hành của Lưu Quí Tân, Thiên Sanh Cảnh và Thành Phú Bá. Dựa vào qui luật của từ điển Aymonier và Cabaton (1906), nhóm Lưu Quí Tân đưa ra một số lý thuyết để chỉnh lý Akhar Thrah Chăm trong đó có phần “thiết kế qui luật mới cho hua baluw” (tr. 11). Để trả lời cho qui luật mới của hua baluw do nhóm Lưu Quí Tân chủ trương, tôi đưa ra quan điểm như sau:

“Ký hiệu baluw (âm dài) rất quan trọng trong hệ thống Phạn ngữ, vì baluw là yếu tố quyết định nghĩa của một từ (…). Chữ viết Chăm cổ điển cũng có baluw, nhưng vị trí và giá trị của nó không cố định” (tr. 12)

Vào năm 1964, nhóm Lưu Quí Tân đưa ra một qui luật mới cho cách dùng baluw trong Akhar Thrah Chăm mà tôi chỉ lập lại trong bài viết (tr. 12) chứ không phải là quan điểm của tôi. Theo nhóm Lưu Quí Tân, baluw trong Akhar Thrah có một giá trị, đó là để biến âm tố (phonème) ak, uk, ek «âm trắc» thành âm tố (phonème) ak, uk, ek «âm trầm». Nhóm Lưu Quí Tân đưa ra thí dụ :

• jak «khôn» (âm trắc) không có baluw – jak «rủ nhau» (âm trầm) phải có baluw

•luk «tha tẩm» (âmtrắc) không có baluw – luk «đần độn» (âm trầm) phải có baluw

Theo tôi, đây chỉ là lý thuyết của nhóm Lưu Quí Tân đề ra, vì trên thực tế, Akhar Thrah Chăm không có qui luật “hua baluw” rỏ ràng. Bằng chứng cụ thể, dù đã có qui luật trong sách giáo trình của nhóm Lưu Quí Tân, nhưng “người Chăm thường viết jak (khôn) và jak (rủ nhau) rất tương tự” (tr. 13).

Đó là nguyên văn trong bài khảo luận của tôi chưa đầy một trang để phân tích qui luật baluw cho nhóm Lưu Quí Tân chủ trương. Và trong bài viết này, tôi không bàn gì đến âm tố, hậu tố, âm trắc, trầm, cao, v.v. trong tiếng nói của người Chăm như Quảng Đại Cẩn nêu ra. Vì mục tiêu bài viết của tôi chỉ bàn về Akhar Thrah, tức là hệ thống ký tự để qui định luật chính tả của một từ vựng trong tiếng nói, chứ không phải dùng để ghi cách phát âm tiếng nói của người Chăm. Tiếc rằng Quảng Đại Cẩn lại dở trò méo mó sự thật trong bài viết của tôi để từ đó ông tung ra trong tác phẩm “Akhar thrah phổ thông – Dấu ấn một thời” (Nhà xuất bản văn hóa-văn nghệ, TPHCM, 2014) một chương mục mang tên là “Minh định thành quả chuẩn hóa chữ Chăm…” đài hơn 18 trang nhằm bôi nhọ, chê bai tôi và những trí thức Chăm tham gia Hội Thảo Kuala Lumpur 2006 như Ts. Thành Phần, Ts. Phú Văn Hẳn, Ts. Trương Văn Món, Lộ Trung Cân, Nguyễn Đố, v.v. là những nhà nghiên cứu:

• Thiếu kiến thức về chữ Chăm (tr. 60

• Thiếu kiến thức cơ bản về ngôn ngữ học (tr. 66)

• Hạn chế về cơ sở lý luận ngôn ngữ học (tr. 72)

• Nhầm lẫn thuật ngữ âm tố, hậu tố (tr. 73)

• Nhầm lẫn thuật ngữ trắc, trầm, cao (tr. 74)

• Nhầm lẫn các hiện tượng ngôn ngữ, ngắn dài (tr. 76)

Đọc qua bản án này, tôi cho rằng đây chỉ là thể loại văn chương của đội ngũ bút chiến  Hà Nội thì đúng hơn, vì một nhà trí thức Chăm chân chính có bằng tiến sĩ, không ai xử dụng những thuật ngữ quá “dơ bẩn” và "hồ đồ" để bội nhọ và phỉ báng người đồng nghiệp, nhưng không nêu ra những yếu tố cụ thể để chứng minh cho lới nói của mình.

Đây là sự kiện méo mó sự thật trong bài viết của Quảng Đại Cẩn

1). Quảng Đại Cẩn viết (tr. 71)

• Vài lần Po Dharma (2007b) dùng đúng từ, đúng hiện tượng: “ký hiệu baluw (âm dài) rất quan trọng” (tr. 12)

Đây là phong cách làm việc của một nhà khoa học thiếu nghiêm túc. Quảng Đại Cẩn là nhà nghiên cứu có bằng tiến sĩ của đại học Hawaii (Hoa Kỳ) chứ đâu phải là trẻ em ớ cấp trung học. Chính vì thế, khi trích dẫn bài viết của người khác thì Quảng Đại Cẩn phải tôn trọng tuyệt để nguyên văn của tác giả. Trong bài viết, tôi đưa ra nhận định “Ký hiệu baluw (âm dài) rất quan trọng trong hệ thống Phạn ngữ” chứ tôi đâu có nói ký hiệu baluw rất quan trong trong Akhar Thrah Chăm. Tại sao Quảng Đại Cẩn trích dẩn bài viết của tôi hoàn toàn khác biệt.

2). Quảng Đại Cẩn viết (tr. 71).

Po Dharma cho rằng: “baluw là ký hiệu chỉ có giá trị khi dùng nó để biến âm tố ak, uk, ek “âm trắc [ngắn]” thành … ak, uk, ek [āk, ūk, ēk] “âm trầm [dài]” mà thôi.”.

Đây cũng là phong cách méo mó sự thật. Nhận định cho rằng “baluw là ký hiệu chỉ có giá trị khi dùng nó để biến âm tố” là lý thuyết của nhóm Lưu Quí Tân đưa ra mà tôi xin lập lại, chứ không phải là quan điểm của tôi.

3). Quảng Đại Cẩn viết (tr.71)

Cách dùng baluw, theo Po Dharma: “Không baluw dành cho âm trắc (ngắn), có baluw dành cho âm trầm (dài): là một phát hiện rất chính xác và khoa học.

Đây cũng là phong cách bịa đặt, vì rằng quan điểm “Không baluw dành cho âm trắc (ngắn), có baluw dành cho âm trầm” cũng là lý thuyết của nhóm Lưu Quí Tân đưa ra, chứ không phải là quan điểm của tôi.

Đó là 3 điểm mà tôi yêu cầu Quảng Đại Cẩn phải đính chính lại hầu né tránh những hiểu lầm về quan điểm của tôi liên quan đến luật “hua baluw” mà tôi thường nhấn mạnh trong nhiều bài viết: “baluw” trong Akhar Thrah không phải lá ký tự ám chỉ cho “âm dài”.

Buluw không phải là âm dài, mà ký tự dùng để qui định luật chính tả

Sau mấy năm theo khóa Phạn ngữ học tại đại học Sorbonne và mấy chục năm nghiên cứu tại Viện Viễn Đông Pháp về văn bản viết băng chữ Chăm cổ trên bia đá và Akhar Thranh viết trên tư liệu hoàng gia Champa (1702-1810), trên văn bản lịch sử (Sakarai dak rai patao, Ariya Po Ceng, Ariya Tuan Phaow, v.v.) hay trên tác phẩm văn học Chăm (Dewa Mano, Inra Patra, Sah Sakei, Um Marup, v.v.), tôi đưa ra 3 kết luận về qui luật hua baluw:

Kết luận thứ 1

“Baluw” (âm dài) là ký tự vô cùng quan trọng trong Phạn Ngữ. Vì nó có 2 chức năng vừa qui định luật chính tả của một từ vựng và vừa phân biệt ý nghĩa của một từ vựng.

Trong Phạn ngữ, bỏ baluw trên một nguyên âm có thể biến từ này thành một nghĩa khác. Thí dụ: viha (không có baluw) là «mũi tên» và vihâ (có baluw) là «bỏ, quất đi». Nhưng “âm dài” trong tiếng Phạn ở đây chỉ là tên gọi của ký tự “baluw” chứ không phải là ký biểu biểu tượng cho âm dài trong cách phát âm.

Kết luận thứ 2

“Baluw” trong chữ Chăm cổ viết trên đia đá hay trong Akhar Thrah lưu truyền từ thời Po Rome không biểu tượng cho âm dài như một số người thường nêu ra trong đó có Quảng Đại Cẩn mà là ký tự chỉ dùng để qui định luật chính tả của một từ vựng mà thôi.

• Trong tư liệu hoàng gia Champa, “baluw” luôn luôn áp dụng cho tất cả các từ có “pak praong, còn gọi là pak po”, như “pahuak” (cho ăn), “pamatai”, v.v. Qui luật này vẫn còn áp dụng trong tự điển Aymonier.

• Trong tư liệu hoàng gia Champa, “baluw” còn áp dụng vào một số từ rất là giới hạn mà người ta chưa biết nguyên nhân tại sao, như “pabaiy” (có baluw trên “pa”) «con dê», “sara” (có baluw trên “sa” ) «muối», “ratuh” (có baluw trên “ra”) «100», “purami” (có baluw trên “ra”) “ngày rầm”. Còn những thừ thông thường như “mata” (mắt), “tada” (ngực), v.v. không bao giờ có “baluw”. Ngược lại những từ này lại có “baluw” trong tự điển Aymonier

Kết luận thứ 3

Mặc dù nhóm Lưu Quí Tân cho rằng baluw có một giá trị, đó là để biến âm ak, uk, ek «âm trắc» thành ak, uk, ek «âm trầm». Nhưng theo tôi, đây chỉ là giả thuyết tạm bợ, không dựa trên cơ sở khoa học nào. Vì trong văn bản, người Chăm dùng “baluw” không dựa vào qui luật nào cả, tùy người và tùy khu vực.

*

Tôi đã đọc tác phẩm “Akhar thrah phổ thông – Dấu ấn một thời”, nhưng tôi không có ý kiến gì, vì Champaka.info đã viết trong bài bình luận và tôi cũng không muốn trao đổi với bất cứ ai đọc chữ Chăm chưa rành, viết tiếng Chăm còn sai chính tả như Quảng Đại Cẩn, nhưng muốn làm bậc thầy để dạy cho dân tộc Chăm một bài học về Akhar Thrah.

Trong bài viết này, tôi chỉ yêu cầu Quảng Đại Cẩn nên đính chính lại quan điểm của tôi về qui luật hua baluw. Tôi cũng yêu cầu Quảng Đại Cẩn nên trở về trường lớp để học và đọc Akhar Thrah Chăm thật thông thạo và viết tiếng Chăm thật đúng chính tả, trước khi dùng ngòi bút để bàn luận về Akhar Thrah với các nhà khoa học và trí thức Chăm hôm nay. Tôi cũng khuyên rằng Quảng Đại Cẩn không nên dùng văn chương "dơ bẩn" để bôi nhọ những trí thức Chăm không đồng tình với chữ Chăm cải biến lai căng có "paoh gak" của Ban Biên Soạn. Và sau cùng, tôi yêu cầu Quảng Đại Cẩn phải  chỉnh sửa lại 7 sai lầm trong sách giáo trình của Ban Biên Soạn mà ông đã từng làm thành viên, hầu thống nhất Akhar Thrah Chăm truyền thống do cha ông để lại. Nếu không, tôi có quyền cho rằng Quảng Đại Cẩn là người chủ trương tàn phá chữ viết của dân tộc Chăm hôm nay.