Năm 2014, Quảng Đại Cẩn xuất bản tác phẩm “Akhar thrah phổ thông – Dấu ấn một thời” (Nhà xuất bản văn hóa-văn nghệ, TPHCM, 2014) mà Champaka.info đã đưa ra bình luận vào ngày 11-1-2015. Trong tác phẩm tập trung hơn 200 trang, Quảng Đại Cẩn lý luận quanh co, phi khoa học và phi văn hóa nhằm bảo vệ cho 5 chỉnh lý chữ viết Chăm do Ban Biên Soạn Sách Chữ Chăm (BBSSCC) thực hiện. Theo chúng tôi, đây là 5 chỉnh lý “ngu xuẫn” nhất chưa từng xảy ra trong quá trình hình thành Akhar Thrah Chăm.

Nếu chúng tôi cho đây là 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” nhất, là vì mục tiêu của sách giáo trình dạy chữ Chăm không phải tác phẩm dạy cách phát âm của tiếng nói, mà là công trình giúp con em Chăm biết đọc và viết đúng chính tả Akhar Thrah Chăm do cha ông truyền lại. Cũng vì nguyên nhân đó, BBSSCC phải dựa vào qui luật chính tả của những từ vựng đã có mặt trên văn bản viết bằng Akhar Thrah hiện còn lưu trử trong gia đình và thôn xóm của người Chăm hầu làm tiêu chuẩn cho phương pháp soạn sách giáo trình, chứ không phải đứng ra chế tạo các ký tự mới để giải quyết cách phát âm của tiếng nói và hình thành một qui luật mới cho hệ thống chính tả, hoàn toàn khác biệt với Akhar Thrah Chăm mà các bậc tu sĩ, bô lão và trí thức Chăm đang xử dụng trong xã hội hôm nay.

Điều đáng mừng cho dân tộc Chăm, đó là qui luật chính tả và số lượng từ vựng của Akhar Thrah Chăm dù sao cũng đã có sẳn trong hai từ điển Aymonier và Moussay. Và phương pháp biên soạn sách giáo trình dạy chữ Chăm dù sao cũng đã có sẳn dưới thời Việt Nam Cộng Hòa do nhóm Lưu Quí Tân, Thiên Sanh Cảnh và Thành Phú Bá thực hiện vào năm 1964. Tại sao BBSSCC không dựa vào đó để soạn sách giáo trình nhằm giúp con em Chăm đọc được chữ Chăm do các bậc tu sĩ, bô lão và trí thức Chăm đang xử dụng trong xã hội hôm nay và viết chữ Chăm đúng chính tả theo qui luật của Akhar Thrah do cha ông để lại, mà lại chạy theo cách cấu trúc tiếng Việt dựa vào qui luật “mỗi một ký hiệu chỉ có một cách phát âm – mỗi một từ vựng chỉ có một cách đọc” để đưa vào hệ thống của Akhar Thrah Chăm.

Quảng Đại Cẩn đừng quên rắng, chữ viết Chăm cũng như bất cứ chữ viết nào trên thế giới, cũng đều có những trường hợp “bất qui tắt”, nhất là một từ vựng viết như nhau nhưng đọc khác nhau, như trường hợp:

Urang palei caok gem caok gem caok

(Người thôn Hiếu Lễ vừa khóc vừa bóc).

Luk jru, luk gila, jalan luk

(Tẩm thuốc, ngu xuẩn, đường lồi lõm)

Tại sao Quảnng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC không đứng ra giải thích cho con em người Chăm biết đây là trường hợp “bất qui tắt” trong Akhar Thrah, phải học thuộc lòng, tùy theo ngữ cảnh mà đọc, nhưng lại xung phong đưa ra 5 chỉnh lý hoàn toàn dựa vào sự suy diễn riêng tư của mình để san bằng những trường hợp bắt qui tắt trong Akhar Thrah. Nhân danh gì và dựa vào nguồn tư liệu nào, Quảnng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC có quyền đưa ra 5 chỉnh lý hoàn toàn phi khoa học và phản văn hóa, đã làm đảo lộn hoàn toàn qui luật chính tả của Akhar Thrah Chăm. Chính vì nguyên nhân đó mà chúng tôi cho rằng 5 chỉnh lý về chữ viết Chăm của BBSSCC mà Quảng Đại Cẩn đưa ra trong tác phẩm “Akhar thrah phổ thông – Dấu ấn một thời” là 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” nhất đã tàn phá đi di sản Akhar Thrah Chăm do cha ông để lại.

Đây là 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” trong tác phẩm “Akhar thrah phổ thông – Dấu ấn một thời” (trang 24-25):

1. Quảng Đại Cẩn cho rằng: Để dài hóa âm chính a, u, ư, ơ và ai nay chúng ta dùng baluw. Cũng là cách để phân biệt với âm ngắn về cách đọc và ngữ nghĩa. Ví dụ: jak “rủ nhau”, atuk “lóng, mắt”, juk “màu đen” … hal “bội thực, không tiêu hóa”, kanain “câu, dòng”, anưk “con” có baluw để dài hóa các âm chính.

Đây là cuộc chỉnh lý phản khoa học, hoàn toàn dựa vào cách suy diễn riêng tư của nhóm BBSSCC.

Trong cuộc sống hàng ngày, người Chăm phát âm các từ jak “rủ nhau”, atuk “lóng, mắt”, juk “màu đen”, v.v. như thế nào, thì đó là quyền của họ. Nhưng khi viết, thì phải viết đúng chính tả, tức là những từ này không bao giờ có “baluw”, phù hợp với Akhar Thrah Chăm truyền thống còn lưu truyền trong tự điển Aymonier và Moussay. Nhân danh gì và dựa vào nguồn tư liệu nào, Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC không có quyền chế biến qui luật “baluw” riêng để đưa vào sách giáo trình hầu phân biệt âm dài, âm ngắn theo tiếng nói của người Chăm?

Câu hỏi mà chúng tôi nêu ra ở đây: Quảng Đại Cẩn và BBSSCC làm sách giáo trình để dạy chữ viết Chăm hay sách giáo trình dạy cách phát âm trong tiếng nói của người Chăm. Nếu là giáo trình dạy chữ Chăm, thì Quảng Đại Cẩn và BBSSCC phải tôn trọng triệt để qui luật “hua baluw” của Akhar Thrah Chăm do cha ông để lại.

Quảng Đại Cẩn đừng quên rằng, trong Akhar Thrah Chăm, “baluw” không ám chỉ cho âm dài, mà là ký tự để qui định luật chính tả cho:

• Tất cả những từ có “pak praong còn gọi là pak po”, như “pâguen” (hẹn), “pâhuak” (cho ăn)

• Một số từ vựng rất là giới hạn nhưng không có qui luật cố định, như “râtuh” (100), “purâmî » (ngày rầm), “mâk” (tháng 12)

• Trên phụ âm cuối của một số từ như “ka-ndâ” (sợ), “matâ” (con mắt), “pagâ” (hàng rào)

Một khi “baluw" là ký tự để qui định luật chính tả của một số từ vựng, Quảng Đại Cẩn và BBSSCC không có quyền dùng “baluw” để dài hóa các âm chính trong chữ viết Chăm. Vì sự chế biến này có thể làm đão lộn qui luật “hua baluw” trong Akhar Thrah Chăm truyền thống.

2. Quảng Đại Cẩn cho rằng: Dài hóa âm i dùng tut kai mưk trong takai kik. Ngày xưa chỉ đôi khi đi với takai kiak mới có takai kik tut kai mưk dalam, nay trong Akhar thrah chỉnh lý tất cả i dài đều có takai kik tut kai mưk dalam, i ngắn thì chỉ có takai kik mà thôi. Ví dụ: rik “cá khô”, tathik “biển”, takik “ít” có tut kai mưk trong takai kik, nhưng rik “xưa, cổ”, jin “quỷ thần, jit “dịch”, ramik “dọn, dẹp” chỉ có takai kik.

Đây cũng là công trình chỉnh lý phản khoa hoa và phi văn hóa chưa từng xảy ra trong lịch sử chữ viết của người Chăm. Vì rằng, trong văn bản Akhar Thrah và cả trong từ điển Aymonier và Moussay, tất cả những từ rik “cá khô”, tathik “biển”, takik “ít”, rik “xưa, cổ”, jin “quỷ thần, jit “dịch”, ramik “dọn, dẹp” mà Quảng Đại Cẩn nêu ra, không bao giờ có "tut takai mâk". Chính vì thế, chúng tôi muốn biết nhân danh gì và dựa vào nguồn tư liệu nào, Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC lại chỉnh lý qui luật “takai kik” trong chữ viết Chăm?

Quảng Đại Cẩn đừng quên rắng, “takai kik” và “takai kik tut takai mâk” là ký tự để qui định luật chính tả của một từ vựng, không liên hệ gì với âm ngắn và âm dài như Quảng Đại Cẩn nêu ra. Thông thường, Akhar Thrah Chăm dùng “takai kik tut takai mâk” trên phụ âm cuối của một từ vựng, như “ni” (đây), “tathi” (lược), v.v.

Chính vì nguyên nhân đó, Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC không có quyền chế biến qui luật mới cho “takai kik” theo sự suy diễn của mình để đưa vào hệ thống Akhar Thrah Chăm.

3. Quảng Đại Cẩn cho rằng: Âm ngắn ao có craoh aw không có dar sa, âm ao dài có cả dar sa và croh aw. Ví dụ: raok “con cóc”, akaok “cái đầu”, kalaok “chai, lọ”, v.v. thì âm chính ao được viết chỉ có craoh aw. Kataoc “con châu chấu”, raong “nuôi”, laok “lột”, daok “ngồi, ở” là âm aw dài được thể hiện bằng dar sa và craoh aw.

Đây cũng là cách phát minh phản khoa học, không dựa vào cơ sở nào, vì trong Akhar Thrah Chăm hay Phạn ngữ ngay cả trong tự điển Aymonier và Moussay, ký tự “craoh aw” luôn luôn phải có “dar tha”. Đây là qui luật của Akhar Thrah, không ai có quyền thay đổi nó. Trong tự điển Aymonier có một số từ có “craoh aw”, như “traong (tái cà), “maok” (con mọt), v.v., nhưng không có “dar tha”. Nhưng đây chỉ là cách viết sai chính tả mà Aymonier chỉ lập lại, chứ không phải là ký tự biểu tượng cho “ao” dài hay “ao” ngắn.

Quảng Đại Cẩn và Nguyễn Văn Tỷ là người đọc chữ Chăm chưa rành và viết chữ Chăm còn sai chính tả, tại sao giám đưa ra qui luật lược bỏ “dar tha” trong ký tự “craoh aw” để phân biệt âm dài, âm ngắn theo cách phát âm của tiếng nói.

4. Quảng Đại Cẩn cho rằng: Âm chính ô và ê không có ngắn dài (dù rằng trong từ điển Aymonier 1906 ô có thể hiện ngắn dài bằng baluw).

Đây cũng là phương pháp chế biến phi khoa học, vì “baluw” trong Akhar Thrah không phải là ký tự “âm dài” mà chúng tôi đã nêu ra ở phần trên.Và ký tự “baluw” trên âm ô và ê chỉ là qui luật chính tả của một từ vựng, không liên hệ gì đến cách phát âm.

5. Quảng Đại Cẩn cho rằng: Đối với âm có phụ âm cuối tắc thanh hầu như lak “rượu”, jak “khôn ngoan”, mưrak “dơ”, luk “lõm”, caok “bốc”... ta dùng gak mưtai thay vì ngày xưa dùng kak mưtai nhầm lẫn với một âm khác mang một nghĩa khác.

Đây cũng là phương pháp chỉnh lý phi khoa học và phản văn hóa chưa từng xảy ra trong lịch sử của dân tộc này. Vì rằng, chữ Chăm, cũng như chữ Khmer, Thái, Lào, v.v. có nguồn gộc từ Phạn ngữ, không bao giờ có ký tự “poah gak” trong bản chữ cái. Nhân danh gì và dựa vào cơ sở nào, Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC đứng ra chế biến “paoh gak” để đưa vào bản chữ cái của Akhar Thrah Chăm?

*

5 chỉnh lý về chữ viết Chăm trong tác phẩm của Quảng Đại Cẩn mà chúng tôi vửa nêu ra là 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” nhất đã tàn phá di sản Akhar Thrah Chăm lưu truyền từ thời Po Rome mà các bậc tu sĩ, bô lão và trí thức Chăm đang xử dụng trong xã hội hôm nay. Nếu chúng tôi gọi là cuộc chỉnh lý “ngu xuẩn”, là vì cuộc chỉnh lý này hoàn toàn do một số người Chăm đọc chữ Chăm còn lem nhem và viết chữ Chăm còn sai chính tả như Quảng Đại Cẩn và Nguyễn Văn Tỷ, nhưng giám đứng ra chế biến một hệ thống mới cho luật chính tả trong chữ viết Chăm, hoàn toàn đi ngược lại với Akhar Thrah Chăm truyền thống do cha ông để lại. Đây là cuộc chỉnh lý phi khoa học và vô văn hóa nhất chưa từng xảy ra trong lịch sử chữ viết Chăm gần 3 thế kỷ qua.

Chúng tôi biết, từ “ngu xuẩn” ở đây là từ quá nặng nề để ám chỉ cho cách làm việc của BBSSCC, nhưng chúng tôi không tìm ra từ khác để diển đạt thái độ của BBSSCC xem chữ viết Chăm như “đồ chơi” trong cuộc sống, muốn thay đổi như thế nào cũng được, tùy theo ngẫu hứng.

Theo chúng tôi, sự ra đời của 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” này phát xuất từ 2 nguyên nhân sau đây:

• Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC dựa vào sách giáo trình của tiếng Việt qua qui luật: “một ký tự chỉ có một cách phát âm – mỗi từ vựng chỉ có một cách độc” để làm tiêu chuẩn cho phương pháp biên soạn sách giáo trình giảng dạy chữ Chăm. Tiếc rằng Akhar Thrah Chăm không liên hệ gì với cách cấu trúc của tiếng Việt. Một từ vựng, viết như nhau nhưng đọc khác nhau là chuyện thông thường trong Akhar Thrah. Vì đây là trường hợp “bất qui tắt”, phải học thuộc lòng, tùy theo ngữ cảnh mà đọc. Tiếng Pháp, Anh, Mã Lai, v.v. cũng có hàng loạt những trường hợp “bất qui tắt” như Akhar Thrah Chăm.

• Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC không phân biệt được thế nào vai trò mục tiêu của tiếng nói và chữ viết. Theo Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC, Akhar Thrah Chăm là hệ thống ký tự dùng làm công cụ ghi cách phát âm của tiếng nói. Đây là khái niệm hoàn toàn sai lầm. Vi rằng Akhar Thrah là hệ thống ký tự không có vai trò để ghi lại cách phát âm của tiếng nói, mà là qui định luật chính tả của một từ vựng nằm trong tiếng nói của người Chăm.

Trong cuộc sống hàng ngày, người Chăm thường phát âm có âm dài, âm ngắn, âm ek, âm aok, v.v. Đó là quyền của họ. Nhưng khi viết, thì phải viết đúng chính tả của Akhar Thrah Chăm do cha ông để lại, và qui luật chính tả của các từ vựng Chăm dù sao cũng đã có sẳn trong từ điển Aymonier và Moussay, cứ dựa vào đó để xử dụng. Chính vì nguyên nhân đó, Quảng Đại Cẩn, Nguyễn Văn Tỷ và BBSSCC không có quyền đứng ra hình thành 5 chỉnh lý “ngu xuẩn” để qui định một hệ thống mới cho qui luật chính tả của Akhar Thrah Chăm. Đây là công tác nhằm phá hoại chữ viết Chăm chứ không phải là công trình bảo tồn di sản ngôn ngữ chữ viết Chăm nữa.

Dân tộc Chăm hôm nay có quyền chọn lựa hai giải pháp:

• Nếu học chữ Chăm cải biến của BBSSCC, thì dân tộc Chăm nên đốt hết kho tàng văn học viết bằng Akhar Thrah Chăm truyền thống như Akayet Dewa Mano, Inra Patra, Um Marup, v.v. Và dân tộc Chăm cũng nên tảy chay luôn tất cả tác phẩm đã xuất bản xử dụng Akhar Thrah Chăm truyền thống, như tự điển Aymonier, Moussay, Bùi Khánh Thế, Trương Văn Món. v.v.

• Nếu muốn duy trì Akhar Thrah Chăm truyền thống, thì dân tộc Chăm phải vùng dậy yêu cầu nhà nước Việt Nam chỉnh sửa lại 7 sai lầm trong sách giáo trình của BBSSCC mà các nhà khoa học và trí thức Chăm đã từng nêu ra gần một thập niên qua hầu thống nhất lại chữ viết Akhar Thrah Chăm truyền thống. Vì chính sách của nhà nước Việt Nam đối với dân tộc Chăm chỉ nhắm vào mục tiêu giúp con em Chăm trở thành một tầng lớp biết đọc và viết đúng chính tả Akhar Thrah Chăm do cha ông để lại chứ không phải là tập thể “mù chữ” Chăm, vì chỉ biết đọc chữ Chăm cải biến lai căng có “paoh gak” của BBSSCC.