Sohaniim

Vừa qua nhân đọc bài của tác giả Đoàn Vũ Thanh Hoàng (ĐVTH) có nêu ra đôi lời bình luận trên Facebook về bài viết của Ts. Po Dharma đăng trên web Champaka.info mang tựa đề: “Văn hoá Chăm không có triết ý Âm Dương của dân tộc Việt”. ĐVTH cho biết mình đã  “đọc bài viết này lần nữa là lần thứ 8 từ ngày đọc được bài viết lần đầu, có thể đọc gần như thuộc từng dấu chấm câu để không đi đến sai lầm”.  Đây là điều đáng trân trọng mà ĐVTH đã quan tâm đến di sản văn hoá của dân tộc Chăm. Nhưng trong bài viết này có một số vấn đề cần xét lại mà tôi xin nêu ra ở đây:

ĐVTH viết:

Tác giả Po Dharma nêu lên rằng các nhà Đông Phương học phân chia các dân tộc ở khu vực phương đông chịu ảnh hưởng bởi hai nên văn minh lớn của Nhân loại ở phía đông là Trung Hoa và Ấn Độ (…) Đồng ý rằng các nhà Đông Phương học đại đa số đều nhìn nhận như thế này, tuy nhiên chú Po Dharma cần viện dẫn rõ ràng là quan điểm của tác giả nào thuộc ngành Đông Phương học để thuyết phục người đọc hơn.

Trả lời:

Âm dương là triết lý chỉ áp dụng cho dân tộc chịu ảnh hưởng nền văn minh Trung Quốc như xã hội Hoa, Việt, Nhật, Đại Hàn. Đây yếu tố văn hoá mà ai cũng biết, ngay cả sinh viên trên thế giới chuyên về lich sử Châu Á. Triết lý âm dương là vấn đề quá rỏ như ban ngày. Bởi vì khi đề cập đến Triết lý âm dương người đọc có thể biết rằng nó bắt nguồn từ đâu, thành ra Ts. Po Dharma không cần nêu tên tác giả nào để chứng minh cho lời nói của mình.

ĐVTH viết:

Thứ hai là chú Po Dharna chỉ giới thiệu và so sánh triết lý âm dương của Trung Hoa và tín ngưỡng đực cái - nam nữ likei kamei của người Chăm nhưng khi so sánh, chú chỉ dừng lại ở chổ xoáy sâu vào vùng thuộc Chăm mà không phân tích bản chất triết lý âm dương của người Việt, cũng do đó, người đọc chỉ hiểu rằng likei kamei của Chăm khác hoàn toàn với Yin và Yang của Trung Hoa, đó là thuật nổi bật để đánh lừa thị giác của người đọc mà thôi.

Trả lời:

Theo tôi, bài viết của Ts. Po Dharma không nhằm “đánh lừa thị giác của người đọc” như ĐVTH nêu ra. Vì rằng, mục tiêu bài viết của Ts. Po Dharma chỉ đưa ra những yếu tố  để chứng minh rằng qui luật “tanaow-binai”(đực cái) của dân tộc Chăm không liên hệ gì với “âm dương” của dân tộc Việt về nguồn gốc và phương pháp ứng dụng,  chứ không phải so sánh luật “tanaow-binai”(đực cái) của người Chăm với triết lý âm dương của dân tộc Việt. Đây là phương pháp trình bày theo khoa học, hoàn toàn khác biệt với các nhà nghiên cứu tại Việt Nam mỗi lần phân tích vấn đề thường đi vào chi tiết quanh co mà người đọc không hiểu tác giả đang đề cập đến vấn đề gì. Chính vì nguyên nhân đó, Ts. Po Dharma không bàn tới chi tiết triết lý âm dương, vì những nhà nghiên cứu ở Việt Nam ai cũng biết thế nào qui luật âm dương rồi, không cần viết thêm chi tiết nữa cho bằng thừa.

ĐVTH viết:

Theo quan điểm của con, bản chất cả hai [tức là tanaow-binai / âm dương] đều giống nhau, có chăng là khác tên gọi mà thôi (…)

Trả lời:

Dân tộc Chăm có qui luật “tanaow-banai”. Dân tộc Việt có qui luật “âm dương”. Cả hai đều có bản chất như nhau về qui luật lưỡng hợp hay nhị nguyên như ĐVTH nêu ra. Tiếc rằng luật “tanaow-banai” của dân tộc Chăm và “âm dương” của dân tộc Việt có hai nguồn gốc xuất xứ khác nhau, có hai mục tiêu ứng dụng hoàn toàn khác nhau và có tên gọi cũng khác nhau luôn. Chính vì nguyên nhân đó, Ts. Po Dharma kết luận rằng “tanaow-banai” là luật lưỡng hợp của dân tộc Chăm, không liên hệ gì đến âm dương của người Việt.

Một thí dụ khác để ĐVTH hiểu rỏ hơn. Người Việt có “chế độ phụ hệ” trong đó đàn ông nắm quyền trong gia đình. Ngưỡi Mã có “Adat Temenggung” tức là chế độ phụ hệ trong đó đàn ông cũng nắm quyền trong gia đình. Đây là hai luật gia đình có bản chất như nhau nhưng tên gọi khác nhau. Thế thì ĐVTH có quyền cho rằng Adat Temenggung của người Mã chỉ là bản sao từ chế độ phụ hệ của người Việt được không?

Cối chày biểu tượng cho Linga-Yoni dùng trong lễ tục Chăm hôm nay

Cối chày biểu tượng cho Linga-Yoni dười thời Champa cổ đại (Ành EFEO)

ĐVTH viết:

Nếu chú Po Dharna phân tích sâu hơn nữa bản chất lý thuyết và ứng dụng của triết lý âm dương trong người Việt song song với likei - Kamei của người Chăm thì chắc chắn người đọc, kể cả Youn và Chăm đều phát hiện ra cả hai chỉ khác nhau về tên nhưng lại cùng bản chất. Đằng này chú chỉ cố gắng làm toát kên tanaow binai - Likei kamei của Chăm và làm Âm Dương - yin yang chìm xuống tức là chú đang cố gắng làm cho tác phẩm theo đúng ý của mình, như vậy là mang tính thiên tả.

Trả lời:

Trong bài viết, Ts. Po Dharma đã nói rõ rằng âm dương là hai khái niệm để chỉ hai thực thể đối lập nhau nhưng không thể tách rời với nhau, tạo nên toàn bộ vũ trụ, bao gồm những qui luật vô cùng bao quát liên quan đến nền tảng của không gian học, thiên văn học, triết học, y học, vật lý học, v.v. Trong khi đó, “tanaow-binai / lakei-kamei” của người Chăm cũng là qui luật của hai thực thể đối lập nhau nhưng không thể tách rời với nhau, nhưng chỉ áp dụng vào không gian rất giới hạn trong tín ngưỡng của người Chăm mà thôi.

Theo tôi, bài viết của Ts. Po Dharma không “mang tính thiên tả” như ĐVTH nêu ra. Vì rằng, đối với những độc giả có tầm hiểu biết về nền văn minh Đông Nam Á, viết bao nhiêu đó thì đủ để hiểu rồi, không cần phải giải thích thêm những chi tiết nằm trong triết lý âm dương của người Việt hay người Tàu như ĐVTH đã yêu cầu.  

ĐVTH viết:  

Trong nội dung đoạn thứ 3 chú cho rằng triết lý tanaow- binai/lakei - kamei của người Chăm chỉ áp dụng trong không gian hạn hẹp của để giải thích giữa Awal và Ahier thì con không đồng tình (…) Sơ thủy trước khi người Bani hay Awal hình thành, tức là chưa có islam/muslim (…) cả người Chăm đều có tín ngưỡng thờ Linga và Yoni, rõ ràng rằng linga thuộc về tanaow còn Yoni thuộc về Binai (…)  khi đó vẫn chưa có awal nhưng tanaow -binai/lakei -kamei đã có có rồi, thì làm sao có thể nói là quan điểm này chỉ dùng giới hạn trong sự tương tác giữa Awal-ahier đây? (…) Do đó, nếu chú bảo là tanaow-biani chỉ dùng để giải thích cho Awal -Ahier thì có nghĩa là người Chăm có quan niệm này muộn hơn các dân tộc khác rất nhiều.

Trả lời:

Ai cũng biết, dân tộc Champa đã có tín ngưỡng tôn thờ Linga và Yoni từ ngày lập quốc vào thế kỷ thứ hai. Nhưng từ thế kỷ nào người Chăm bắt đầu dùng thuật ngữ “tanaow-binai” để làm triết lý giải thích cho qui luật “lưỡng hợp hay nhị nguyên” ? Chính đó là trọng tâm của vấn đề. Vì rằng tục thờ Linga-Yoni và dùng thuật ngữ “tanaow-binai” để ám chỉ cho qui luật Linga-Yoni là hai vấn đề khác nhau và nằm trong không gian cũng khác nhau.  

Phải chờ cho đến vương triều Po Rome thì luật tanaow-binai (đực-cái) bất đầu xuất hiện để giải thích cho mối liên hệ giữa Awal và Ahier. Phải nói rằng sự ra đời của luật tanaow-binai / lakei-kamei rất là muộn so với sự ra đời của Linga và Yoni. Nhưng trong tiến trình phát triển của lịch sử tôn giáo, không có gì là muộn màng cả. Champa là vương quốc có mối giao lưu với cộng đồng Islam kể từ thế kỷ thứ 11, nhưng tín ngưỡng Chăm Awal (Hồi Giáo) chỉ công nhận ở vương quốc Champa vào thế kỷ thứ 16 kia mà.

ĐVTH viết:

Con biết lòng tự hào tộc người và vết thương đối kháng tộc người của chú và của nhiều người Chăm khác trên thế giới vẫn còn nên họ luôn cố tách bạch ra tất cả để chứng minh Youn khác và Chăm khác.

Trả lời

Bài viết của Ts. Po Dharma về “âm dương” là bài viết của một nhà nghiên cứu mang tính cách khoa học để mang lại sự trong sáng cho di sản văn hoá Champa chứ không phải là bài viết nằm trong thể loại văn chương “hoà giải hoà đồng” dân tộc Chăm-Việt hay quảng cáo cho mối “giao lưu” giữa hai dân tộc Chăm-Việt.

Kết luận:

Chung quy, về nhân sinh quan giữa dân tộc Chăm-Việt cũng có nhiều điểm giống nhau và khác biệt với nhau. Là một nhà nghiên cứu cần phải biết nguồn gốc và bản chất của hai thực thể nằm trong hai nền văn hóa Chăm-Việt trước khi đưa ra kết luận người Chăm đã đón nhận ảnh hưởng của dân tộc  Việt.

Nếu nói về vấn đề qui luật “đực-cái” của dân tộc Chăm hay “âm dương” của dân tộc Việt, tức là  triết lý “lưỡng hợp hay nhị nguyên”, thì hầu hết các dân tộc trên thế giới đều có qui luật này. Nhưng không vì thế mà chúng ta đánh đồng dân tộc Chăm chịu ảnh hưởng văn hoá của dân tộc Việt. Nếu đặt vấn đề như tác giả ĐVTH vừa nêu ra, phải chẳng các dân tộc trên thế giới đều bị ảnh hưởng triết lý âm dương của dân tộc Việt chăng?

Dân tộc Chăm và Việt là hai dân tộc xuất thân từ hai quốc gia khác nhau và đón nhận hai nền văn minh cũng khác nhau mặc dù sống chung với nhau trên địa bàn dân cư ở miền trung Việt Nam. Chính vì thế, bên cạnh một số ảnh hưởng mà người Chăm đón nhận từ dân tộc Việt như văn hoá ăn đủa hay vay mượn một số từ vựng (lik kleng = lý trưởng, tong = tổng…), dân tộc này còn mang trong dòng máu của mình một bản sắc văn hoá riêng biệt, không liên hệ gì với văn hoá của người Việt.

Tại Việt Nam hôm nay, nếu dân tộc Việt là cộng đồng đa số có triết lý “âm dương” để giải thích cho qui luật “lưỡng hợp hay nhị nguyên” thì dân tộc Chăm, dù là tập thể ít người, cũng có triết lý “tanaow-binai” để giải thích cho hai “thực thể” khác nhau nhưng không thể tách rời với nhau. Tại sao các nhà khoa học lại xoá bỏ triết lý “tanaow-binai” của người Chăm để thay vào đó triết lý “âm dương” của dân tộc Việt mà ngôn ngữ và văn chương Chăm không có từ vựng để ám chỉ cho qui luật này. Chính đó là trọng tâm của vấn đền nằm trong bài viết của Ts. Po Dharma.