(Lởi BBT: "Trường Po Klaong, dấn ấn đau thương của một thời" là bài viết đăng trên Facebook của Ja Warpalei, độc giả trong nước,  mà BBT Champaka.info xin trích lại). Tôi là cựu học sinh trường An Phước sau đó là trường Po Klaong, trung tâm giáo dục đã để lại trong ký ức của tôi bao kỷ niệm.  Dưới thời Việt Nam Cộng Hoà, trường Po Klaong là trường dành cho dân tộc Chăm  và do bàn tay của người Chăm tạo dựng qua khẩu hiệu viết trên vách tường mà tôi không bao giờ quên:  Sinh hoạt tự túc, kỷ luật tự giác, tháo vác tự cường.

Trường Po Klaong là nơi đã đào tạo tôi thành con người có trí khôn và cách suy nghĩ, đã mang lại cho tôi một niềm hảnh diện vô cùng to lớn. Vì trường này là trung tâm giáo dục của người Chăm, do bàn tay người Chăm tạo dựng và có sự hổ trợ tinh thần của nhiều tầng lớp người Chăm như Thiếu Tá Dương Tấn Sở, như thầy Thành Phú Bá, Đàng Năng Quạ, các đoàn sinh viên thiện chí giúp đỡ như Quảng Văn Đủ mà chúng tôi gọi là Anh Năm (sau này đi Fulro nhưng không trở về quê hương nữa), như Thành Ngọc Trào, Thành Ngọc Có, Thuận Văn Hải, Đàng Năng Nghich (cũng đi Fulro),  Hán Văn Lầu, Bá Văn Mệnh, v.v.

Đối với tôi, trường Po Klaong không phải là trường trung học thông thường như những trường khác, mà là trung tâm tinh thần mang tính cách thiên liêng của dân tộc Chăm. Chỉ cần nhắc đến tên gọi trường Po Klaong, lòng dạ của tôi bùng cháy lên hai cảm giác lạ thường, vừa phấn khởi trong tim và vừa bùi ngùi cho thân phận của người Chăm mất quê hương và tổ quốc.

• Phấn khởi trong tim là vì lần đầu tiên trong lịch sử, dân tộc Chăm có trường trung học dành cho người Chăm, do người Chăm quản lý, do thầy Chăm hướng dẩn, do đoàn thiện chí Chăm góp công sức xây dựng, do bà con Chăm ủng hộ bao thứ vật liệu để xây cất ký túc xá và do quân trưởng người Chăm (Dương Tấn Sở) đứng ra đở đầu về mặt hành chánh và an ninh, không có người Yuen nào, dù là chính quyền Sài Gòn đi nửa, giám quấy rầy hay nhúng tay vào nội bộ của trường này. 

• Bùi ngùi cho thân phận, là vì hôm nay tên gọi trường Po Klaong không còn nữa, ngay cả hàng chữ Po Klaong sáng ngời, biểu tượng cho vị thần linh mầu nhiệm của người Chăm nằm ngay trên nóc trường cũng bị đập phá thành mãnh vụn, quản lý của trường Po Klaong hoàn toàn nằm trong tay của nhà nước Việt Nam, hiệu trưởng trường Po Klaong là người Chăm nhưng  chỉ làm bù nhìn cho đảng và nhà nước, ngay càc bà con Chăm không ai giám ra vào trường này như xưa nửa. 

Facebook của Ja Warpalei

Mất vua chúa, mất quốc gia, mất chủ quyền, mất đất đai, người Chăm hôm nay chỉ còn lại trường Po Klaong để làm biểu tượng cho dân tộc Chăm vong quốc. Tiếc rằng trường Po Klaong và tên gọi Po Klaong cũng biến mất luôn.

Bài viết của tôi không có mục tiêu đòi lại trường Po Klaong cho người Chăm quản lý mà chỉ ao ước tên gọi Po Klaong (dù sao cũng là tên thần linh của người Chăm) phải nên trở lại trên nóc trường như dưới thời Việt Nam Cộng Hoà. Tái lập  lại tên gọi Trường Po Klaong không phải là thái độ đòi Champa độc lập, mà là nghĩa vụ của nhà nước Việt Nam phải tôn trọng linh hồn của những thần linh thiêng liêng của dân tộc này.

Sống chung trên địa bàn dân cư, người Chăm và người Việt có quyền gây rối với nhau, nhưng người Chăm và Việt không có quyền gây hận thù với Po Klaong, một vị thần linh vô tội, rất cần nơi an nghĩ khang trang và an bình. Vì rằng tên gọi Po Klaong trên mái trường không làm phiền hà đến dân tộc Yuen và cũng không quấy rầy đảng và nhà nước. Thế thì tại Việt Nam lại thù hằng với tên gọi này bằng cách xoá bỏ hàng chữ Po Kloang trên trường trung học dành cho người Chăm và Raglai. Đó là vài tâm sự với ban bè của tôi trên Facebook này.

Ja Warpalei

ja.warpalei@yahoo.com

Trường trung học Po Klaong, tên gọi linh thiêng của thần linh Champa

Những khuôn mặt của học sinh Po Klaong nay đã thành tài, nắm bao chức vụ trong xã hội