Bia chữ Chăm

Tuần này, Champaka.info có nhận lời yêu cầu của một số độc giả xin cho biết thế nào là nội dung của một tấm bia viết bằng Akhar Thrah Chăm tìm thấy ở Campuchia mà dân mạng đã đưa ra nhiều bình luận trên trang facebook. Đây là tấm bia thứ hai viết bằng Akhar Thrah Chăm phát hiện trên lãnh thổ Campuchia. Để trả lời cho câu hỏi, xin độc giả xem sau đây bài viết của Ts. Po Po Dharma.

Tấm bia thứ hai viết bằng Akhar Thrah Chăm tìm thấy ở Campuchia

By

Ts. Pgs. Po Dharma (EFEO)

Campuchia là quốc gia láng giềng của Champa, đã từng để lại nhiều bia đá viết bằng chữ Khmer cổ đại và trung đại, trong đó có một tấm bia viết bằng  Akhar Thrah Chăm gọi là bia Dambang Dek mà nhà nghiên cứu Pháp, E. Aymonier đã trình bày trong bài viết mang tựa  đề “Recherches et Mélanges sur les Chams et les Khmers” đăng trong tập san Excursions et Reconnaissances IV‑10 (1881), trang 167‑186. Tấm bia này được tìm thấy ở Dambang Dek thuộc tỉnh Kompong Siem, hôm nay là tỉnh Kompong Chàm, nơi tập trung đông đảo nhất người Chăm trong vương quốc Campuchia. Bia Dambang Dek khắc trên tấm đá sa thạch có bề dài 150 cm, bề ngang 50 cm và bề cao 14 cm, gồm có 8 hàng chữ. Nội dung của tấm bia nhằm kể lại lời khuyên răn của một công chúa Chăm dành cho đứa con của mình trước khi từ trần vào ngày 8 thượng tuần trăng. Cho đến hôm nay, người ta cũng không biết công chúa Chăm này là ai và thuộc về niên đại nào?

Bia Dambang Dek

Bia Dambang Dek (bên phải)

Bia Dambang Dek (bên trái)

Tấm bia thứ hai viết bằng Akhar Thrah Chăm có mặt trên lãnh thổ Campuchia là tấm bia do Brah Mbalat khắc trên cột trụ của đền Angkor Wat để ghi lại kỷ niệm mà ông đã viếng thăm đền này vào năm 1881.

Brah Mbalat là trí thức Chăm Campuchia đã từng làm cộng tác viên cho nhà nghiên cứu Pháp, E. Aymonier trong những năm 1880-1885. Ông là người có công sao chép lại nhiều sách Chăm cổ hiện còn lưu trử trong thư viện của Cộng Hoà Pháp như CAM 43, CM 38(7), 39 (7, 9, 31). Ông cũng sáng tác một số bài viết liên quan đến tình hình của người Chăm ở Campuchia dưới thời Pháp thuộc như  CM 39 (37, 38) và cũng là người đã ghi lại 4 nhật ký liên quan đến công tác của E. Aymonier ở vương quốc này (xem CM 49, CM 50, CM 51, CM 52). Trên tấm bia, Brah Mbalat ghi rỏ ông là người xuất thân từ hòn đảo Kaoh Raka nằm trên sông Cửu Long, thuộc khu vực Kampong Siem (Kam-baong Siem), hôm nay là quận Kampong Siem, thuộc tỉnh Kampong Cham.

Bia Brah Mbalat ở Angkor Wat

Khắc trên trụ cột bằng đá sa thạch ở đền Angkor Wat, tấm bia này gồm có 6 hàng chữ.

Hàng thứ nhất khởi đầu bằng số 1881, tức là niên đại của tư liệu này và sau đó là hàng chữ Khmer: “2425 kanlan dau”. Trong tiếng Khmer, kanlan dau (révolue) có nghĩa là “đúng vào, trùng vào”. Thuật ngữ “2425 kanlan dau” ám chỉ cho năm 2425 Phật Lịch, tức là vào năm 1881 dương lịch mà tác giả đã ghi trong tấm bia này.

1). Phiên âm

Tấm bia này có phong cách trình bày rất gần gủi với văn bản Chăm viết trên giấy, thường khởi đầu bằng một hình tượng đớm bông và kết thúc bởi hình tượng dấu phẩy nối liền với nhau.  Sau đây là bản phiên âm Latinh theo hệ thống EFEO của bia bia Brah Mbalat.

1). 1881 2425 kanlan dau

2). * Ni nak Brah Mbalat gut ni
3). hu mai tapa haruh batau sa mbeng nan brei
4). lakau du-a saong angoy hu suraga hai
5). lei rup tun ni daok Kaoh Raka
6). khit Kam Baong Siem rei ,,,

1). Phiên dịch

1881 trùng vào năm 2425 Phật lịch. Đây là Brah Mbalat. Cụ này có một lần ghé qua tảng đá (ám chỉ đền Angkor làm bằng đá). Cụ cầu xin làm ăn được thịnh vượng (suraga). Cụ là người ở tại Kaoh Raka, tỉnh Kampong Siem.

2). Chú thích

Trong bia này có một số từ khmer như sau:

• Kanlan dau (révolue),  ám chỉ “đúng vào, trùng vào”.

• Nak, hôm nay là “niak”, ám chỉ “người ta”

• Brah, ám chỉ “ngài, ông, cụ”; Mbalat, ám chỉ “phụ tá, thư ký”. Brah Mbalat = “người phụ tá, thư ký”, ám chỉ cho cộng tác viên của Aymonier

• Gut, hôm nay “gaot”, ám chỉ “ông này, anh này”

• Tun, tiếng Mã, ám chỉ “ông, người”.

• Khit, hôm nay là “Khét”, ám chỉ cho đơn vị hành chánh “tỉnh”.

Và một số thuật ngữ Chăm:

• Haruh, hôm nay “truh”, ám chỉ “đã qua, vượt qua”

• Angoy, hôm nay “anguei”, ám chỉ “sinh sống”

• Suraga, hôm nay “surga”, ám chỉ “thiêng đường, thịnh vượng”

3). Phụ lục

Bia Brah Mbalat trên cột trụ ở đền Angkor Wat, hình chụp với Tiến sĩ Ea Darih và cô Emiko Stock đăng trên chamstudies.net:

http://chamstudies.net/2016/01/05/exploration-the-cham-akhar-thrah-at-angko-wat/

Tiến sĩ Ea Darih và cô Emiko Stock với tấm bia Brah Mbalat