Bia chữ Chăm

Tuần này, Champaka.info có nhận lời yêu cầu của một số độc giả xin cho biết thế nào là nội dung của một tấm bia viết bằng Akhar Thrah Chăm tìm thấy ở Campuchia mà dân mạng đã đưa ra nhiều bình luận trên trang facebook. Đây là tấm bia thứ hai viết bằng Akhar Thrah Chăm phát hiện trên lãnh thổ Campuchia. Để trả lời cho câu hỏi, xin độc giả xem sau đây bài viết của Ts. Po Po Dharma.

“Vương quốc Champa: Dịa dư - dân cư – lịch sử” của Gs. P-B. Lafont là tác phẩm nằm trong chương trình nghiên cứu “Champa và mối liên hệ với thế giới Mã Lai” của Trung Tâm Viện Viễn Đông Pháp (EFEO) có trụ sở tại Kuala Lumpur, đặt dưới sự điều hành của Pgs. Ts. Po Dharma. Tác phẩm này viết bằng tiếng Pháp do nhà xuất bản Les Indes Savantes

Năm 1836, vua Minh Mạng ra lệnh đo đạt và thống kê lại toàn bộ số ruộng đất trong cả nước Tại địa hạt tỉnh Bình Thuận (tức là các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận và một phần khu vực miền cao Lâm Đồng ngày nay), trong các làng xóm của người Chăm, chính quyền cũng tiến hành các hoạt động thống kê và đo đạt ruộng đất để ghi chép

Ðền thờ vua Po At (người dân địa phương thường gọi Po Patao At) xưa kia được xây dựng trên một ngọn đồi ở cánh đồng phía sau Palei Panat (Bình Thắng, Phan Hòa, Bắc Bình, Bình Thuận), bên kia Rabaong Lah và cách UBND xã Phan Hòa gần khoảng 1km về phía Bắc. Theo biên niên sử Champa, Po At là vị vua thứ 13 thuộc triều đại của Po Mahosarak (1524-1536 hay 1529-1541 tùy theo dị bản) đóng đô ở Biuh Bal Batsinang.

Sau ngày đăng bài viết mang tựa đề « Hợp tác quốc tế về ấn triện Champa », một số độc giả muốn biết thế nào là hình dáng văn thư và ấn triện của vua chúa Champa dưới thời Nguyễn mà người Chăm hôm nay thường nghe đến, nhưng chưa bao giờ thấy tận mắt trong cuộc đời của họ. Để trả lời cho câu hỏi, độc giả có thể đọc bài viết sau đây của Ts. Po Dharma.

Champa là quốc gia đã từng tồn tại trong lịch sử từ 192 đến năm 1832, có lãnh thổ chạy dài từ Quảng Bình (ở phía Bắc) cho đến Biên Hòa (ở phía Nam) thuộc khu vực miền Trung Việt Nam ngày nay. Cho đến cuối thế kỷ thứ XX, sự hiện diện của vương quốc này ở khu vực Tây Nguyên (Cao Nguyên Trung phần) vẫn là một vấn đề gây tranh cãi giữa các nhà khoa học. Điều này cũng dẫn đến sự ngộ nhận của nhiều nhà nghiên cứu về thành phần 

Lịch trình biến cố Champa theo niên đại là chương cuối cùng của tác phẩm Vương quốc Champa: Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835 do Pgs. Ts. Po Dharma thực hiện và do IOC-Champa ấn hành vào năm 2013 tại Hoa Kỳ. Trong chương này, độc giả có thể theo dõi một cách nhanh chóng những năm tháng của biến cố đã xảy ra tại vương quốc Champa mà không cần phải mất nhiều thì giờ

Pgs. Ts. Po Dharma

Lời của BBT Champaka.info: Tác phẩm Vương quốc Champa. Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835 được kết thúc bởi một chương phụ lục nhằm trình bày hai văn bản viết bằng tiếng Chăm mang tên Ariya Po Ceng (mã số CAM MICROFILM 17-1) và Ariya Po Phoak (mã số CM 29-1). Sau khi so sánh nội dung của hai tác phẩm, 

Tác phẩm của Pgs. Ts. Po Dharma mang tên “Vương quốc Champa: Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835” được kết thúc bởi một chương mang tựa đề “Thay lời kết Luận”. Trong chương này, tác giả đưa ra lời kết luận tập trung 17 vấn đề như sau:

Pgs. Ts. Po Dharma

Lời BBT Champaka.info : Năm 1832, Minh Mạng xóa bỏ vương quốc Champa trên bản đồ và trừng phạt dân tộc Champa vô cùng dã mang về tội theo Lê Văn Duyệt. Để trả lời cho thái độ này, Katip Sutmat, một tu sĩ Chăm Hồi Giáo gốc Campuchia hình thành phong trào thánh chiến Hồi Giáo vào năm 1833-1834 chống lại quân xâm lược của triều đình Huế, nhưng không thành.