Pgs. Ts. Po Dharma

Po Dharma là người Chăm Phan Rang đã rời khỏi Việt Nam vào năm 1968 để tham gia phong trào Fulro có mật khu tại Campuchia. Năm 1972, ông được đề cử sang Pháp du học tại đại học Sorbonne và tốt nghiệp bằng Tiến Sĩ của Đại Học này. Hôm nay ông là Pgs. tại Viện Viễn Đông Pháp chuyên về ngành Champa học

và đã từng phục vụ trong phái bộ Pháp ở Đông Nam Á trong nhiều năm để phát triển chương trình hợp tác nghiên cứu quốc tế về Lịch Sử và Nền Văn Minh Champa tại khu vực này.

Gần 3 thập niên qua, Po Dharma đã xuất bản gần 18 tác phẩm khoa học viết bằng tiếng Pháp, Anh và Mã Lai liên quan đến vương quốc Champa và mối liên hệ giữa Champa và Thế Giới Mã Lai. Năm 1977, Ts. Po Dharma ấn hành tác phẩm đầu tiên mang tên : Thư tịch sách Chăm cổ trong thư viện Pháp (Catalogue des manuscrits cham des bibliothèques Françaises) viết chung với Gs. P-B. Lafont et Nara Vija do Viện Viễn Đông Pháp (EFEO) xuất bản tại Paris. Tác phẩm này gồm có 260 trang được giải thưởng Brunet của Hàn Lâm Viện Pháp.

Năm 1981, Ts. Po Dharma ấn hành thêm cuốn thứ hai của Thư Thư tịch sách Chăm cổ trong thư viện Pháp (Complément au catalogue des manuscrits cham des bibliothèques Françaises), tập trung 91 sách cổ Chăm phát hiện vào năm 1979, do Viện Viễn Đông Pháp (EFEO) xuất bản tại Paris, dày 90 trang. Đây là những tập sách Chăm cổ lưu trử tại trung tâm EFEO ở Pondichery (Ấn Độ)

Nội dung của tác phẩm

Cộng Hòa Pháp là nơi tập trung nhiều nhất sách Chăm cổ trên thế gới, tổng cộng 443 tập.

• Viện Viễn Đông Pháp (EFEO) có 312 tập

• Société Asiatiqe de Paris, 84 tập

• Viện Truyền Giáo Paris (MEP), 20 tập

• Trung Tâm Lịch Sử và Nền Văn Minh Bán Đảo Đông Dương (CHCPI), 9 tập

• Thư Viện Quốc Gia Pháp (Bibliothèque Nationale), 3 tập

• Sở hữu của Gs. P-B. Lafont gồm có 3 tập và Po Dharma, 8 tập.

Hoàn toàn khác hẳn với truyền thống ấn loát tại khu vực Đông Nam Á, một tập sách cổ Chăm không phải là một tác phẩm mà nhiều tác phẩm có nội dung hoàn toàn khác nhau mà người Chăm thường nhập chung lại rồi đóng bìa. Chính vì thế, mỗi tập thường tập trung từ một cho đến 40 chủ đề khác nhau mà người đọc phải lặt từng trang để biết chủ đề này bắt đầu từ trang nào và chấm dứt tại đâu. Chính đó là nguyên nhân giải thích sự ra đời của chương trình thư tịch sách Chăm cổ được lưu trử trong thư viện Pháp hầu giúp độc giả biết thế nào là nội dung của tư liệu cổ Chăm tại quốc gia này.

Sách cổ Chăm tại Pháp chia làm nhiều loại : tư liệu viết trên lá buông, trên giấy xưa của Trung Hoa, giấy học trò, hình chụp lại và microfilm do linh mục G. Moussay thực hiện kể từ năm 1969. Nhìn qua tổng số 443 tập nằm trong thư viện Pháp, Po Dharma cho biết chỉ có vào khoảng 50 tập là tác phẩm nguyên gốc. Phần còn lại đều là tập sách sao y bản chánh thực hiện vào cuối thế kỷ thứ 19 và đầu thế kỷ thứ 20. Hầu hết những tác phẩm này được đưa sang Pháp vào thời Pháp thuộc.

Sách Chăm cổ có nhiều khổ khác nhau, không bao giờ mang tên tác giả hay tên người sao lại. Những tác phẩm này không có ghi số trang, không có ngày tháng sáng tác hay sao lại và ít khi cho biết tư liệu này xuất phát từ thôn nào và khu vực nào. Một số tập chỉ có vài trang, nhưng một số khác tỗng cộng hơn 950 trang như tập CM 82 của Société Asiatique de Paris. Chính vì thế, số lượng 443 tập sách Chăm cổ tại Pháp tổng cộng hơn 30 000 trang viết bằng Akhar Thrah Chăm, chưa nói đến tư liệu chính thức của hoàng gia Champa tổng cộng 5227 trang viết bằng Akhar Thrah và Hán, có hàng trăm ấn triện do nhà Nguyễn ban cho từ năm 1702 đến năm 1810.

Kho tàng văn học Chăm trong thư viện Pháp chia làm 3 thể loại. Đa số tác phẩm này viết bằng Akhar Chăm Việt Nam, trong đó có 38 tập viết bằng Akhar Thrah Chăm ở Campuchia và 22 tập viết bằng Akhar Bani (chữ Á Rập). Bên cạnh đó, một số sách cổ Chăm thường chứa đựng một vài hàng hay vài trang viết bằng Akhar Rik, Akhar Yok và Akhar Tuer mang tính cách văn chương bùa chú chứ không phải là một tác phẩm văn học trong nghĩa rộng của nó.

Những tác phẩm Akhar Bani (chữ Á Rập) thường là những bản sao lại. Người thực hiện bản sao này không phải là những nhà thông thái về tiếng Á Rập. Kể từ đó, họ thường vấp phải bao sai lầm để rồi những chuyên gia Á Rập cũng không thể đọc và hiểu nội dung của những văn bản này.

Về phương diện hình thức, những tác phẩm liên quan đến tín ngưỡng Awal (Chăm Bani), thường là những tác phẩm có phong cách trình bày nghiêm túc hơn, từ nét chữ khang trang cho đến cách đóng bìa. Những tác phẩm còn lại chỉ là tư liệu thô, trình bày rất thô sơ không mang một nghệ thuật cao.

Đa số kho tàng văn chương Chăm tại Pháp chỉ là bản sao lại. Tiếc rằng những người thực hiện bản sao này ít khi tôn trọng công tác sao y bản chánh, từ qui luật chính tả cho đến cấu trúc câu văn. Họ thường bỏ rơi cả câu khi họ chép lại, thêm bớt một số đoạn theo quan điểm riêng tư của họ và sửa chữa những từ vựng mà họ không hiểu nghĩa, nhất là từ vựng có nguồn gốc Phạn Ngữ, Á Rập hay Mã Lai mà họ không biết nghĩa. Thí dụ :

• Langkar (tiếng Phạn chỉ có một từ : Langkara) có nghĩa là cầu nguyện. Người sao lại viết thành hai từ Lang Kar.

• Mâhlikam (tiếng Phạn chỉ có một từ : Manikam), có nghĩa là đá quí. Người sao lại viết thành hai từ Mah Likam để rồi người Chăm suy đoán đây là vàng nguyên gốc.

• Kayamat (tiếng Á Rập chỉ có một từ : Kiamat), có nghĩa là chết, thi hài người chết, tận thế. Người sao lại viết thành hai từ Kaya Mâh để rồi người Chăm suy đoán cho rằng thi hài người chết có giá trị như vàng

Những thí dụ vừa nêu ra đã cho thấy rằng vấn đề tìm hiểu nội dung kho tàng văn học Chăm đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải đọc đi đọc lại nhiều lần một văn bản để hiểu nội dung của nó và lúc nào cũng thận trọng trong việc phân tích và trình bày giá trị của những tác phẩm này.

Công trình nghiên cứu thư tịch sách Chăm cổ bắt đầu từ năm 1971 và hoàn tất vào năm 1997, đặc dưới sự hướng dẩn của Gs. P-B Lafont, đại học Sorbonne. Mỗi tập của sách Chăm cổ được trình bày một cách khoa học theo tuần tự : Khổ lớn nhỏ của tác phẩm ; thể loại giấy ; thể loại chữ viết ; niên đại và xuất xứ của tác phẩm nếu có ; mã số củ của tác phẩm nếu có ; tổng số trang viết chữ và không viết chữ ; tên tác giả hay người sao y bản chánh nếu có.

Nếu tác phẩm chứa đựng nhiều chủ đề khác nhau, mỗi chủ đề thường mang một mã số và cho biết chủ đề này bắt đầu từ trang nào cho đến trang nào kèm theo phần phiên âm La Tinh hàng đầu và hàng cuối cùng của từng chủ đề này để giúp độc giả tham khảo dể dàng nội dung của sách Chăm cổ. Thí dụ :

Sách Chăm cổ : CAM 163

Viết trên vở học sinh. Akhar Thrah Chăm Việt Nam. Không có niên đại và không biết phát xuất từ đâu. Không có ghi số trang. Tổng cộng 49 trang (viết trên những trang mang số lẽ). Người sao : Bố Thuận, một nhân sĩ Chăm ở Phan Rí. Đây là sở hữu của Paul Mus.

1). Trang 3-7

Khởi đầu : Ni thi mathau lei sidhi tat ka nam…

Chấm dứt : … di bulan 6 ,,, tuei jeng yang Po Dam

Danh sách tên của một số nhân vật lịch sử sau ngay từ trần biến thành thân linh, kèm theo năm sinh và tên họ khi còn sống.

2). Trang 9-49

Khởi đầu : Ni suatttik thi mathau lei , jeng tanah riya…

Chấm dứt : … pabuei 3 Yuen Teng Muy : Tiy 1931, Bố Thuận

Biên niên sử Panduranga do Bố Thuận sao lại kèm theo phần chú thích.

*

Sách cổ Chăm lưu trử trong thư viện Pháp chứa đựng hàng trăm chủ đề liên quan đến cuộc sống tinh thần của dân tộc Chăm, từ chủ đề thiên văn học, phong tục tập quán, ca dao tục ngữ, lễ nghi cho đến tác phẩm văn chương, biên niên sử của Panduranga, v.v.. Đây là kho tàng văn học rất quí giá nhằm giúp các nhà khoa học hiểu rộng thêm về di sản văn hóa của dân tộc Chăm, thần dân xuất thân từ vương quốc Champa bị xóa bỏ trên bản đồ vào năm 1832.

Thư tịch sách Chăm cổ, tập 1

Thư tịch sách Chăm cổ, tập 2