Inrasara

Ngày 20-3-2014, Champaka.info có đăng bài quan điểm mang tựa đề : « Nên đọc bài viết Nguyễn Văn Tỷ: VN lấn chiếm nghĩa trang Chăm » trong đó BBT Champaka cho biết Nguyễn Văn Tỷ viết hai từ sai chính tả ở phần chú thích, đó là « neh » (nhỏ) và « ghur » (nghĩa trang). Ngày 23-3-2014, Inrasara phản hồi trong web Inrasara.com cho rằng :   «  Vì sự thể có liên quan đến tôi (…) nên tôi có trách nhiệm đính chính (…) Nói “giúp thầy Tỷ”, vì đoạn “Chú ý” dưới bài viết của CVT là do tôi (…) viết, chứ không phải của tác giả”. Đây là phong cách lý luận của con em học sinh thì đúng hơn. Bài của Nguyễn Văn Tỷ có chú thích, dù là chú thích của Inrasara hay bất cứ ai đi nữa, nhưng không nêu rỏ tên của tác giả, thì Nguyễn Văn Tỷ vẫn là người có trách nhiệm trước bài viết của mình.

Mục tiêu bài viết của Inrasara chỉ nhằm chứng minh rằng người Chăm gọi nghĩa trang Bani là « Ghur » chứ không phải là « Gahul » như Champaka.info đưa ra. Không đưa ra những minh chứng thuyết phục nào để giải thích cho lý thuyết của mình, nhưng Inrasara còn dùng thói quen « dơ bẩn » để lên án Champaka là tổ chức :

1). Viết bài lạc đề

2). Có thái độ “Gắp lửa bỏ tay người”

3). Sai về phương pháp luận

4). Không có trình độ ngôn ngữ học

5). Không có khả năng tiếng Chăm và tiếng Pháp

Kết tội Champaka là tổ chức có trụ sở tại Pháp nhưng không có khả năng về tiếng Pháp và cũng không có trình độ về chữ Chăm, thế thì Inrasara học tiếng Pháp và tiếng Chăm ở đâu để rồi đứng ra làm trọng tài cho tòa án về ngôn ngữ học. Đây chỉ là phong cách đối thoại mang tính cách « loạn luân », vì Inrasara chỉ hành động dựa theo tư duy bệnh hoạn của mình, không cần nghĩ đến bất cứ qui luật nào trên thế gian này, dù là qui luật của tổ chức dòng tộc, gia đình và xã hội cho đến qui luật của ngôn ngữ và chữ viết. Chính vì thế, chúng tôi đặt cho bài viết này với chủ đề « Inrasara : từ loạn luân trong dòng tộc đến loạn luân về ngôn ngữ ».

Hai vấn đề mà chúng tôi muốn trả lời cho Inrasara để độc giả đánh giá thế nào sự hiểu biết về ngôn ngữ Chăm của nhà thơ này.

1). Từ « Neh » (nhỏ) là sai chính tả

Trong bài viết, Inrasara khẩn định : “neh” ám chỉ cho “nhỏ, tí hon”. Đây là cách viết theo tiếng nói, không tôn tọng qui luật chính tả của chữ Chăm. Người Chăm thường nói:

•  Naih  (nhỏ) chứ không phải là « neh » như Inrasara viết, nhưng khi viết thì phải viết đúng chính tả : « Anaih »

•  Dei  (em), viết đúng chính tả : Adei

•  Ai  (anh), viết đúng chính tả : Sa-ai

• Bruk (công việc), viết đúng chính tả : Gruk

• Ngak (làm), viết đúng chính tả : Ngap 

Inrasara là người thường rêu rao cho ta đây là chuyên gia về chữ Chăm. Thế thì tại sao viết từ « Anaih » sai chính tả thành « Neh » để rồi đổ thừa quanh co cho rằng viết theo phiên âm của ông D. Blood, mà dân tộc Chăm không biết ông này là ai ? Đây là phong cáh lý luận theo trẻ con ở trường làng để bào chữa cho sai lầm của mình.

1). Từ « Ghur » (nghĩa trang) là sai chính tả

Trong bài viết, Inrasara cho rằng

• Tự điển E. Aymonier : Gahul = cồn cát (tr. 103)

• Tự điển G. Moussay : Gahur có hai nghĩa = cồn cát, nghĩa địa người Bani; Po Klaong Gahul = tên vua Chăm (tr. 162)

• Tự điển Bùi Khánh Thế do bàn tay Inrasara chế tạo : Gahur có hai nghĩa = cồn cát, nghĩa địa Chăm Bani ; Gahul = tên vua Chăm (tr. 147).

Nhưng trong bài phản hồi cho Champaka.info, Inrasara lại cho rằng Gahul (paoh lak) là « đồn cát » và Ghur (paoh rak) là nghĩa trang, vì người Chăm nói: « Nau gahul, nghĩa là đi lên động cát; còn nói: Nau ghur, là đi tảo mộ ở nghĩa trang – khác nhau hoàn toàn ».

Đây là phong cách lý luận « bừa  », hoàn toàn mâu thuẩn, không cơ sở khoa học, vì lý do sau đây :

• Một khi công nhận Gahul (paoh lak) là  cồn cát, thế thì tại sao Inrasara lại ghi trong tự điển Bùi Khánh Thế do Inrasara chế tạo : Gahur (paoh rak) cũng ám chỉ cho  cồn các. Như vậy « cồn cát » viết theo tiếng Chăm là Gahul (paoh lak) hay Gahur (paoh rak) ?

• Nếu dựa vào tự điển Bùi Khánh Thế do Inrasara sáng tác: Gahur (paoh rak) vừa ám chỉ cho « cồn cát » và « nghĩa địa Bani », thế thì tại sao Inrasara không công nhận Gahul (paoh lak) do Champaka.info nêu ra cũng ám chỉ cho « cồn cát và nghĩa trang Bani » ?

Từ hai thí dụ vừa nêu ra, chúng tôi đánh giá ngay Inrasara là người Chăm còn quá ngây thơ về lịch sử ngôn ngữ chữ viết Chăm, nhưng lúc nào cũng vổ ngực cho ta đây là nhân vật lừng danh về tiếng Chăm và xem các nhà nghiên cứu Chăm chỉ là nhóm người « ngu dốt » về ngôn ngữ. Chính đó là bi kịch của xã hội Chăm hôm nay.

Muốn đánh giá ý nghĩa của một gốc từ, Inrasara không có quyền dựa vào cách viết sai lầm của người Chăm để làm yếu tố trong cuộc đối thoại, mà là đi tìm quá trình tiến hóa của ngôn ngữ. Tiếng Chăm cũng như tiếng nói của dân tộc Đa Đảo thường phát triển qua hai hệ thống tiến hóa :

a). Tiến hóa qua hình thái (évolution morphologique)

Tiến hóa qua hình thái là tiến hóa dùng phụ tố (Affixe) để đưa vào đằng trước, chính giữa hày phần cuối của « từ gốc » để biến thành một từ khác. Trong ngôn ngữ Chăm, từ gốc thường là « đơn âm ». Khi tiến hóa qua hình thái, thì gốc từ trở thành « đa âm ». Thí dụ :

– Bek (gốc từ đơn âm: chặn lại), biến thành Banâk (đập nước)

– Daok (gốc từ đơn âm: ngồi), biến thành Danaok (nơi ở, chổ ở)

– Praong (gốc từ đơn âm: sông Cái, sông Dinh), biến thành Kapraong (đồng ruộng dùng nước của Kraong Praong, sông Dinh).

– Biuh (gốc từ đơn âm: sông Diểu), biến thành Kabruh (đồng ruộng dùng nước của Kraong Biuh, sông Diểu), v.v.

Dựa vào qui luật này, Gahul (gốc từ đa âm) có nghĩa là « cồn cát », không thể tiến hóa qua hình thái (évolution morphologique) để trở thành Ghur (đơn âm) ám chỉ cho nghĩa trang Bani như Inrasra tự suy đoán. Chính đó là vấn đề ngữ pháp Chăm mà Inrasara phải học hỏi lại trước khi đứng ra bàn luận về qui luật của chữ Chăm.

b). Tiến hóa qua ngữ nghĩa (évolution sémantique)

Tiến hóa qua ngữ nghĩa (évolution sémantique) là hệ thống biến chuyễn ý nghĩa của một từ gốc nhưng không thay đổi hình thái của từ gốc đó. Thí dụ :

– Bhum (Phạn : Bhûmi) là từ gốc ám chỉ cho « trái đất ». Qua sự tiến hóa theo ngữ nghĩa (évolution sémantique), Bhum còn có nghĩa « xứ sở, khu vực ».

– Sakarai (Phạn : Sakarâja) là từ gốc ám chỉ cho « lịch, niên đại của vua chúa ». Qua sự tiến hóa theo ngữ nghĩa (évolution sémantique), Sakarai còn ám chỉ cho « lịh sử».

– Darak là từ gốc ám chỉ cho « bải biển » tập trung nhiều tàu bè mua bán. Qua sự tiến hóa theo ngữ nghĩa (évolution sémantique), darak còn có nghĩa là « chợ ».

– Ding là từ gốc ám chỉ cho « thành lũy » nơi có nhiều dân cư. Qua sự tiến hóa theo ngữ nghĩa (évolution sémantique), Ding còn ám chỉ cho «  phố xá ». Người Chăm thường nói : nao ding (ghé qua phố xá).

Gahul cũng nằm trong hệ thống tiến hóa theo ngữ nghĩa (évolution sémantique), vì

Gahul là từ gốc có nghĩa đầu tiên của nó là « cồn cát » gần bờ biển và cũng là địa bàn dân cư của người Chăm Bani. Sau đó, người Chăm Bani thường chôn người chết ở cồn cát gần bờ biển, thành ra Gahul còn có nghĩa thứ hai là « nghĩa trang Chăm Bani ».

3). Gahul trong tư liệu hoàng gia Champa

Từ Gahul vừa ám chỉ cho « cồn cát » vừa ám chỉ cho « nghĩa trang Bani » thường lập đi lập lại trên hàng ngàn trang tư liệu hoàng gia Champa viết từ năm 1702 đến thời Tự Đức. Đây là từ Gahul ghi lại trong tài liệu hoàng gia Champa :

Gahul = Cồn cát gần bờ biển

1). Po Klaong Gahul (tên của quan lại)

Po Klaong Gahul là tên của quan lại trong triều Champa dưới thời Nguyễn, có đền thờ nằm trên cồn cát thuộc xã Phan Hòa ở Phan Ri:

tel jaik Po Klaong Gahul luic ray seng ong Halak matai « Khi Po Klaong Gahul sắp về hưu, ông Halak từ trần… » (tài liệu hoàng gia Champa số P337-4a, trang 2385, thời Thái Đức, Tây Sơn).

2). Gahul Mariah (đồn cát màu đỏ)

Gahul Mariah là đồn cát mà chính quyền Champa thân Tây Sơn muốn xây một đồn lũy để chống lại quân của Nguyễn Ánh :

saong ong nan lac kiang tuon pângap ndon (đồn) pak ngaok Gahul Mariah… « sau đó ông muốn hình thành một đồn lũy ở trên đồn cát màu đỏ » (tài liệu hoàng gia Champa số P543-2b, trang 4453, thời Thái Đức, Tây Sơn).

3). Hama Rabaong Gahul (ruộng mương cồn cát)

Hama Rabaong Gahul là cánh đồng có mương chảy qua khu vực Gahul (cồn cát) ở Phan Rí, thường nộp thuế cho vương quốc Champa vào thời Cảnh Hưng:

 Padai (…) dî huma Rabaong Gahul ba tama galang « lúa … của ruộng Hama Rabaong Gahul đem nộp vào kho » (tài liệu hoàng gia Champa số P466-1a, trang 3473, thời Cảnh Hưng).

Gahul = Nghĩa trang Chăm Bani

1). Yang Takai Gahul (thần nghĩa địa)

Yang Takai Ghul, tức là thần nghĩa trang của Chăm Bani ở khu vực Phan Rí được vua chúa Champa ra lệnh thờ phụng hàng năm :

 Ni so dom halun daok di Yang Tukai Gahul nan.. « Đây là hồ sơ những người phục vụ cho Thần nghĩa trang » (Tài liệu hoàng gia Champa số P475-14a, trang 3570, dưới thời Cảnh Hưng)

2). Halun urang Gahul (người phục vụ cho nghĩa trang)

Theo tài liệu hoàng gia Champa, ở Phan Rí có một nghĩa trang thuộc gia đình Chăm Bani nỗi tiếng là dòng tộc có uy quyền. Chính vì thế, triều đình Champa hình thành cả nhóm người phục dịch và chăm sóc nghĩa trang này gọi là: Halun Urang Gahul.

Ni harak Ratnasak ngap pablei dom halun urang Gahul bala-aua hama Madhir sa pluh urang lakei… « Đây là văn bản của ông Ratdasak bán 10 người phục vụ cho nghĩa trang và nông dân của ruộng Madhir » (Tài liệu hoàng gia Champa số P187-12a, trang 1100, dưới thời Cảnh Hưng)

3). Palei Takai Gahul (làng ở gần nghĩa trang Bani)

Palei Takai Gahul là làng Chăm ở gần nghĩa trang Bani trong khu vực Phanri mà dân làng có nghĩa vụ phải phục dịch cho thủ đô Champa ở Palei Canar (Tịnh Mỹ):

 Sô dom halun lakei daok di palei Takai Gahul blaoh duh dî Ca-ndar [Canar] « Hồ sơ những người đàn ông thuộc thôn gần nghĩa địa Bani (palei Takai Ghul) có nghĩa vụ phục dịch tại thủ đô Canar ». (Tài liệu hoàng gia Champa số P507-1a trang 4224, dưới thời Cảnh Hưng).

Tư liệu hoàng gia Champa là văn bản chính thức của quốc gia Champa khẩn định rỏ ràng : Gahul là đồn cát và Gahul cũng là nghĩa trang Bani. Không vì lý do gì mà vua chúa Champa thời đó viết sai và hiểu sai từ Gahul để rồi Inrasara phải đứng ra chỉnh lý, biện luận, nhưng không dựa vào chứng cớ nào, chỉ lập lại những sai lầm trong tự điển Moussay và Bùi Khánh Thế.

Kết luận

Ngôn ngữ chữ viết Chăm là đề tài cần đưa ra tranh luận để đem lại sự trong sáng cho di sản văn hóa này. Nhưng sự tranh luận này phải là cuộc đối thoại nghiêm túc, khoa học, dựa vào những yếu tố thuyết phục.

Để bảo vệ cho sự sai lầm về lỗi chính tả liên quan đến từ neh (nhỏ) và Ghur (nghĩa trang), Inrasara lên án nhóm Champaka là tổ chức :

1). Viết bài lạc đề

2). Có thái độ “Gắp lửa bỏ tay người”

3). Sai về phương pháp luận

4). Không có trình độ ngôn ngữ học

5). Không có khả năng tiếng Cham và tiếng Pháp?

Đây là lời tuyên bố « hồ đồ » và « lỗ mãng » mà Inrasara thường gán cho trí thức và các nhà khoa Chăm học gần 4 thập niên qua, tức là hành động của một kẻ mất trí, có đầu óc không bình thường trong xã hội, chứ không phải là trí thức Chăm chân chính tham gia vào cuộc tranh luận về ngôn ngữ Chăm nữa.

Ai cũng biết Inrasara là người có tài năng viết thơ bằng tiếng Việt. Nhưng không phải vì thế mà Inrasara có quyền vượt « đèn đỏ » để đóng vai trò của một nhân vật « loạn luân » nhằm thay đổi những giá trị truyền thống của dân tộc Chăm đi theo chiều hướng của « chủ thuyết hậu hiện đại » do Inrasara chủ trương, tức là thay đổi từ giá trị của thuần phong mỹ tục, đạo đức con người, yếu tố lịch sử, mối quan hệ với người đồng tộc cho đến giá trị của ngôn ngữ và chữ viết.

• Lọan luân trong dòng tộc

Inrasara là người Chăm nhưng lại có con rơi với một phụ nữ Chăm cùng chung một dòng tộc (tức là cùng chung một Kut). Đây là tội « loạn luân » mà phong tục Chăm không thể tha thứ được. Trước năm 1975, truyền thống Chăm trừng trị gắt gao những người « loạn luân trong dòng tộc » qua hình phạt vô cùng nặng nề, bằng cách bắt nhốt vào rọ rồi quăng xuống sông biển. Câu chuyện Patao Tabai saong Nai Bala là một thí dụ điển hình về tội « loạn luân » mà dân tộc vẩn còn nhắc đến.

• Loạn luân đối với dân tộc

Là đứa con của người Chăm, nhưng Inrasara lại đứng ra kết tội dân tộc Chăm chỉ là tập thể có 12 khuyết tật vô cùng dơ bẩn. Đây là hành động « phản dân tộc » nhưng Inrasara chưa có lời nào xin lỗi để hàn gắn lại vết thương của dân tộc.

• Loạn luân đối với lịch sử

Chưa làm gì cho dân tộc và lịch sử, nhưng Inrasara giám đứng ra kết án vua Chế Mân là kẻ « chơi gái » bán đứng vương quốc Champa cho Việt Nam. Nếu Ngài Chế Mân có sai lầm thì nên đưa những sai lầm đó ra bàn luận, chứ Inrasara không có quyền chê bai vua chúa Champa một cách « dơ bẩn» như vậy.

Inrasara còn mạ nhục phụ nữ Chăm là đám người đàn bà « dâm dục », thích làm tình với bất cứ ai cũng được, dù dưới bóng cây hay trên cục đá. Đây là hành động « vô văn hóa» thì đúng hơn. Nếu Inrasara có bệnh về « dâm dục », thì đó chuyện riêng tư của Inrasara. Nhưng Inrasara không có quyền cho rằng phụ nữ Chăm chỉ là đám người « dâm dục ».

• Loạn luân đối với người đồng tộc

Nhân danh nhà thơ nhà văn gì đó, Inrasara không ngần ngại chê bai Ts. Thành Phần chỉ có mảnh bằng tạm tạm, lên án Ts. Po Dharma và Lộ Trung Cân là những người không có kiến thức về văn học, nhưng Inrasara không nêu ra một bằng chứng cụ thể nào. Đây là phong cách đối thoại của một người Chăm có đầu óc bịnh hoạn thì đúng hơn.

• Loạn luân đối với ngành nghiên cứu

Năm 1995, Inrasara và Bùi Khánh Thế xuất bản tự điển Chăm-Việt dày gần 900 trang. Sau khi kiểm chứng lại qua hệ thống máy vi tính, chúng tôi không ngần ngại đưa ra kết luận rằng tự điển Chăm-Việt của Inrasara và Bùi Khánh Thế chỉ là công trình « ăn cấp » những từ vựng đã có sẳn trong tự điển E. Aymonier và G. Moussay, ngoại trừ khoảng 300 từ là từ mới mà Inrasara thêm vào, nhưng Inrasara và Bùi Khánh Thế không bao giờ nhắc đến công lao của Aymonier và Moussay. Mục tiêu « lấy của người làm của ta », tức là không tôn trọng bản quyền trí tuệ của người khác là điều cấm kị trong ngành nghiên cứu. Đây là thái độ loạn luân trong ngành nghiên cứu. 

• Loạn luân đối với ngôn ngữ và chữ viết Chăm

Ngôn ngữ chữ viết Chăm là di sản thiêng liêng của dân tộc Chăm cần được nghiên cứu và bảo tồn một cách nghiêm túc bằng cách tôn trọng qui luật : Biết thì nói không biết thì thôi.

Gần 4 thập niên qua, Inrasara đã biến ngôn ngữ chữ viết Chăm thành tài sản riêng tư của mình, bằng cách chế biến, chỉnh lý, định nghĩa, phân tích, v.v. hoàn toàn dựa theo quan niệm riêng tư của mình, đúng sai không cần biết, nghĩ sao viết vậy, không cần nghĩ tới câu chăm ngôn của ngành nghiên cứu khoa học : « Bắn lầm một viên đạn chỉ giết chết một người, nhưng viết lầm một từ ngữ có thể giết chết cả một thế hệ ».

Những bài viết và tác phẩm về văn hóa Chăm mà Inrasara đã xuất bản tại Việt Nam là công tác đáng trân trọng. Nhưng trong công trình này, Inrasara đã vấp phải bao sai lầm về ngôn ngữ chữ viết Chăm, phát xuất từ thái độ « ngạo nghễ » tự cho ta là bậc thầy, nói sai nói đúng không cần biết. Kể từ đó, những sai lầm của Inrasara đã đưa ngôn ngữ chữ viết Chăm vào con đường « loạn luân » không lối thoát cho thế hệ mai sau. Chỉ cần nêu ra vài thí dụ sau đây trong sách Văn Học Chăm và Tự Điển Việt Chăm của Inrasara, độc giả có thể đánh giá thế nào là trình độ của Inrasara về ngôn ngữ Chăm.

• Trong bài phân tích về Ariya Glang Anak, Inrasara cho rằng

– Ariya Gleng Anak là sấm ký. Tiếc rằng đây không phải là sấm ký mà là ký sự của biến cố vào năm 1834-1835 dưới thời Ja Thak Wa.

– Gram Sarawan là nước Lào. Tiếc rằng Sarawan không ám chỉ cho nước Lao mà là tiếng Phạn có nghĩa : quên hương, xứ sở.

– Patao Langka là vua Tích Lan. Tiếc rằng Langka là tiếng Phạn ám chỉ cho « trời, thiên hoàng ». Patao Langka ám chỉ cho Hoàng Đế Minh Mạng.

– Klau pakar ám chỉ cho 3 đồ vật. Tiếc rằng Pakar là tiếng Mã, ám chỉ cho chuyên gia đại tài. Klau pakar có nghĩa là 3 tướng lãnh của vua Minh Mệnh

– Bhum Kawei là tên của một vương quốc. Tiếc rằng Kawei là tên hồ nước nằm trong thôn Văn Lâm.

– v.v.

• Trong tự điển Việt Chăm, Inrasa tự chế biến hàng ngàn thuật ngữ cho tiếng Chăm để rồi người Chăm không hiểu Inrasara muốn nói gì ? Đây là vài thí dụ điển hình :

Công ti = buk kram

Cộng đồng = buk kram harung

Đại học = bac praong

Đại sứ quán = kuan gaon praong

Ngoại giao = atadha lingiw

Nhân chứng = rapaphan

Là một nhà nghiên cứu về ngôn ngữ Chăm, Inrasara không nên « đoán mò » theo cách suy nghĩ của mình. Biết thì nói, không biết thì thôi. Mọi sự chế biến và suy đoán không có cơ sở chỉ làm tối tâm thêm cho di sản ngôn ngữ chữ viết Chăm trong thế kỷ thứ 21 này.

Ngay trong bài viết, Inrasara dùng từ: Thug siam (chú an vui). Từ ngày ra đời, Akhar Thrah Chăm không bao giờ có ký tự Paoh Gak Matai. Hôm nay Inrasara viết chữ « Thug » có « paoh gak » đã cho thấy thế nào là vai trò « loạn luân » của ông ta trong vần đề bảo tồn di sản chữ viết Chăm.