Musa Porome

Hầu hết các dân tộc bản địa trên thế giới xưa kia ít người quan tâm và nghĩ đến từ ngữ Bản Địa mà chỉ biết họ thuộc nhóm dân tộc thiểu số khi đang hoà mình sống chung giữa một rừng người dân đa số trong cùng một quốc gia. Thực ra, dựa theo định nghĩa trong Hiến Chương của Hội Đồng LHQ, hai từ ngữ dân tộc bản địa và dân tộc thiểu số hoàn toàn mang hai ý nghĩa khác biệt mà tôi tuần tự phân tích sơ lược sau đây:

1. Số phận của dân tộc thiểu số và quyền lợi cơ bản

a). Số phận và ý nghĩa về dân tộc thiểu số

Trước kia có một số quốc gia thường có thái độ phân biệt đối xử và đánh giá người dân thiểu số là nhóm dân hạ cấp nên nhóm dân này phải đương đầu với nhiều vấn đề khó khăn, quyền lợi của họ thường bị giới hạn về nhiều mặt. Ở Việt Nam, mặc dù là một quốc gia nhỏ bé nhưng có đến 54 dân tộc, và trong 54 nhóm dân này chỉ có người Kinh thuộc dân tộc đa số nắm mọi quyền điều hành quốc gia. Trong nhóm dân tộc thiểu số chỉ có dân tộc Hoa được dân tộc Kinh coi trọng vì đạt thành công cao về mặt kinh tế và có đời sống tiến bộ vượt trội hơn các dân tộc thiểu số khác. Ngược lại, thân phận của nhóm thần dân thuộc vương quốc Champa xưa kia bị dân tộc Kinh phân biệt đối xử, thậm chí còn đánh giá và coi nhóm dân tộc này thuộc nhóm dân Hời, mọi rợ chậm tiến và nghèo nàn mà không cần ý thức đến nguyên tố nào đã đưa đẩy đời sống của họ trở thành một nhóm người cô thế. Phải chăng người dân Champa là kẻ bại trận là nhóm người mất nước? Thế nên, yếu tố phân biệt đối xử với kẻ bại trận Champa là vấn đề bình thường đối với dân tộc Việt Nam. Vì rằng, người thắng cuộc lúc nào cũng tự hào mà không cần nghĩ đến ta là kẻ xâm lược. Trường hợp của những anh chị em quân cán chính phục vụ trong chế độ Việt Nam Cộng Hoà trước năm 1975 cũng không khác. Sau khi thống nhất đất nước, chế độ Hà Nội cũng có hành động phân biệt đối xử, và đánh giá họ thuộc thành phần nguỵ quân nguỵ quyền làm ảnh hưởng đến tương lai các con em của họ không có cơ hội tiếp tục vào các trường học vì lý lịch quan hệ mặc dù họ có cùng giòng tộc Âu Lạc.

Là đối tượng của sự phân biệt chủng tộc, và bị đàn áp lâu đời nên cộng đồng Chăm cũng như các dân tộc anh em Tây Nguyên phải sống chui rủi ngoài ruộng nương, lấy núi rừng làm vật bảo vệ cho đời sống an bình. Họ không được chính quyền Việt Nam quan tâm, nên vấn đề giáo dục không được đào tạo rộng rải trong các trường lớp như dân tộc Kinh, nhưng nếu có thì chỉ là những lớp đào tạo ngắn hạn rồi cho ra hành nghề, một nghề mà người Kinh chê bỏ. Chẳng hạn như nghề giáo viên dạy ở các trường làng mạc của dân tộc thiểu số, và nghề tá viên điều dưỡng dùng phục vụ cho các bệnh nhân trong những trạm xá vùng xa. Họ không được học làm nghề luật sư, bác sĩ, và kỷ sư như các con em của người Kinh. Bằng cấp cao nhứt của họ chỉ giới hạn ở bậc trung học. Trong quân ngũ, họ cũng chỉ được thăng cấp trong giới hạn. Trường hợp của cựu thiếu tá Dương Tấn Sở, Đặng Chánh Anh, Dũng Minh và v.v... là những minh chứng cho sự thật, một sự thật rất phủ phàng. Họ chỉ được phong cấp đến cấp bậc Thiếu Tá, điển hình trường hợp của cựu thiếu tá Dương Tấn Sở đã được đào tạo từ trường võ quốc gia cùng khoá với cựu T.T. Nguyễn Văn Thiệu nhưng ông Thiệu đã lên cấp tướng và trở thành  một vị lảnh đạo quốc gia.

Như đã trình bầy trong những lượt bài viết đăng trong web Champaka.info trước kia, dân tộc thiểu số là nhóm dân ít người, là nhóm người xuất xứ từ một quốc gia khác vì lý do kinh tế hay chính trị đến định cự tại một quốc gia mới. Chẳng hạn Hoa kiều là nhóm di dân từ Trung Quốc đến sống ở các quốc gia lận cận như Việt Nam, Cambodia, Lào, Thailand, Malaysia, Indonesia và v.v... nên được xếp vào  nhóm dân thiểu số khi so sánh với nhóm dân bản địa đa số tại quốc gia mà họ đến định cư. Ở Hoa Kỳ là một thí dụ khác, ngoài nhóm dân da trắng chiếm đa số, số còn lại là các sắc dân da màu thuộc nhóm dân thiểu số đã từ nước ngoài đến định cư trong đó có người Việt Nam sau biến cố 1975.

            b). Quyền của các dân tộc thiểu số

Ngày nay, nhân phẩm và quyền lợi của nhóm dân tộc thiểu số được các quốc gia trên thế giới nghiêm chỉnh phục hồi và tôn trọng nên đời sống của họ có phần tiến bộ nhiều. Riêng ở Việt nam trước năm 1975 trong giai đoạn của thời đệ nhị cộng hoà, chính quyền đưa ra chính sách thành lập bộ "Phát triển sắc tộc " đã mở cửa cho các nhóm dân tộc thiểu số có được cuộc sống thoải mái hơn, họ được quyền tự quản và tự quyết, có toà án phong tục riêng, họ không bị bắt lính, khuyến khích và cấp học bổng vào trường học. Cũng cần nên biết, sau biến cố năm 1975, chính quyền Hà Nội là thành viên của hội đồng Liên Hiệp Quốc nên nhà nước Việt Nam phải thực thi công ước đề ra trong hiến chương, từ đó đời sống nghèo nàn, kể cả vấn đề phân biệt đối xử giữa dân tộc đa số với thiểu số cũng có phần thuyên giảm mặc dù chính quyền cấp địa phương vẫn còn tư tưởng gán ghép họ vào danh sách thuộc thành phần đối tượng về nhiều mặt.

Hàng năm cơ quan LHQ tổ chức diễn đàn thường trực về quyền của các dân tộc thiểu số tại Geneve, Thuỵ Sĩ để tường trình về những vấn đế mà các quốc gia đang vi phạm nhân quyền, và bình luận trao đổi với các vị đại biểu đại diện cho cộng đồng của các nhóm dân thiểu số từ khắp thế giới đến tham dự, trong đó có tổ chức IOC-Champa hàng năm đề cử đại biểu đến tham dự diễn đàn và được cơ hội đọc diển văn và gửi kiến nghị lên LHQ yêu cầu dùng áp lực can thiệp với chính quyền Việt Nam thực thi những quyền của các dân tộc thiểu số đã được đề ra trong bản hiến chương, yêu cầu chính quyền Việt Nam quan tâm đến đời sống và quyền lợi cho dân tộc Chăm rộng rải hơn, trong đó có quyền tự do tín ngưỡng, quyền sở hửu đất đai cùng những đền tháp cổ thiêng liêng mà tổ tiên của họ để lại, nâng đở phát triển đời sống của họ thoát cảnh nghèo, và v.v... mà hôm nay dân tộc Chăm đã nhận thấy một phần trong quyền đó. 

2. Số phận của dân tộc Bản Địa và quyền lợi cơ bản

            a).  Dân tộc Bản Địa

Theo định nghĩa trong hiến chương Liên Hiệp Quốc, dân tộc bản địa là nhóm dân có mặt tại một vùng đất và lập cư trước các dân tộc khác, sau đó thành lập một cộng đồng hay một quốc gia ở một nơi nào đó từ lâu đời và hội đủ minh chứng di tích lịch sử và truyền thống văn hoá riêng biệt, chẳng hạn như vương quốc Champa. Trường hợp của dân da đỏ ở Hoa Kỳ mà người Mỹ gọi là dân bản địa (Native American) cũng không khác. Ở việt Nam có ba nhóm dân tộc Khmer Krom Nam Bộ, dân tộc Tây nguyên Trung phần, và dân tộc Chăm được xếp vào nhóm dân bản địa dựa trên văn bản chứng minh về di tích lịch sử và truyền thống văn hoá riêng biệt của họ, mặc dù có đại biểu đại diện nhà nước Việt Nam đến tham dự diễn đàn Liên Hiệp Quốc nhưng đại biểu đại diện nhà nước Việt Nam tuyên bố rằng ở Việt Nam không có dân tộc bản địa, chỉ có dân tộc thiểu số. Vì áp lực của Liên Hiệp quốc tại diễn đàn, đại biểu đại diện nhà nước Việt Nam đã phát biểu rằng là ông không hiểu và chưa nghe đến từ ngữ bản địa bao giờ nên về nước sẽ gặp các học giả nghiên cứu thêm và hứa sẽ trình bầy trong kỳ diễn đàn tới.  

            b). Quyền lợi của các dân tộc bản địa

Chiếu theo lời mở đầu trong bản Hiến Chương của Đại Hội Đồng LHQ tuyên bố rằng mục đích và nguyên tắc của hiến chương là công nhận và tái khẳng định các dân tộc bản địa được bình đẳng với tất cả các dân tộc khác, đồng thời ghi nhận quyền của các dân tộc được khác nhau nên phải được tôn trọng. Tất cả các dân tộc đều góp phần làm giàu nền văn minh và văn hóa đa dạng tạo nên một di sản chung của nhân loại. Có tất cả 46 điều được liệt kê trong bản hiến chương của Đại Hội Đồng LHQ về quyền của các dân tộc thiểu số và các dân tộc bản địa, trong đó có 8 điều điều cơ bản mà tổ chức The Council of Indigenous People of Today's Vietnam (CIP-TVN), tạm dịch là: Hội Đồng của các dân tộc Bản Địa Việtnam có trụ sở tại tiểu bang North Carolina, Hoa Kỳ  đặt trọng tâm đấu tranh đầu tiên đó là:

Điều 3: Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết. Theo quyền đó, họ được tự do quyết định vị thế chính trị của họ và được tự do theo đuổi sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của họ.

Điều 4: Trong khi thực hiện quyền tự quyết, các dân tộc bản địa có quyền tự trị hay tự quản trong những vấn đề liên quan đến các công việc nội bộ và địa phương của họ, cũng như được dùng mọi cách thức và phương tiện để hỗ trợ về tài chính trong việc thực hiện những chức năng tự trị của họ.

Điều 5: Các dân tộc bản địa có quyền duy trì và tăng cường những thiết chế chính trị, luật pháp, kinh tế, xã hội và văn hóa riêng biệt của họ, trong khi vẫn giữ quyền tham gia đầy đủ nếu họ lựa chọn, vào đời sống chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của quốc gia mà họ đang sống.

Điều 9: Các dân tộc và cá nhân người bản địa có quyền thuộc về một cộng đồng bản địa hay quốc gia, phù hợp với những truyền thống và phong tục tập quán của cộng đồng bản địa hay quốc gia đó. Khi thực hiện quyền này thì họ sẽ không bị bất kỳ hình thức phân biệt đối xử nào.

Điều 23: Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết và xây dựng những ưu tiên và chiến lược của họ để thực thi quyền phát triển đời sống của họ. Đặc biệt, họ có quyền chủ động tham gia tích cực vào việc xây dựng và quyết định các chương trình về y tế, nhà ở, những chương trình kinh tế và xã hội khác ảnh hưởng tới họ và họ được tự do quản lý những chương trình đó thông qua các thiết chế riêng của họ càng nhiều càng tốt.

Điều 32: Có 3 muc tiêu chính:

•  Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết định và xây dựng những ưu tiên và chiến lược sử dụng đất đai, lảnh thổ để khai thác các nguồn tài nguyên cho mục tiêu phát triển đời sống của họ.

•  Liên quan đến việc thông qua các thiết chế, các quốc gia phải có thiện chí tham khảo và hợp tác với các vị đại diện của dân tộc bản địa để đạt sự đồng thuận tự nguyện và họ phải được nhà nước thông tin trước khi thông qua bất kỳ dự án nào ảnh hưởng đến đất đai hay lảnh thổ, và các nguồn tài nguyên nơi lảnh địa của họ, đặc biệt trong vấn đề liên quan đến việc phát triển, huy động để khai thác khoáng vật, nguồn nước và các nguồn tài nguyên khác trong vùng đất của họ.

•  Các quốc gia phải xây dựng những cơ chế bồi hoàn công bằng và thỏa đáng cho bất kỳ các hoạt động nào, và phải dùng những biện pháp thích hợp nhằm giảm thiểu các tác động bất lợi về môi trường, kinh tế, xã hội, văn hóa và tâm linh.

Điều 42: Liên Hiệp Quốc và các cơ quan trực thuộc, bao gồm diễn đàn thường trực về các vấn đề bản địa, các cơ quan chuyên môn, kể cả ở cấp quốc gia phải thúc đẩy việc tôn trọng và áp dụng đầy đủ những điều khoản của Tuyên ngôn, đồng thời cần theo dõi tính hiệu quả của nó.

Điều 45: Không có nội dung nào trong bản tuyên ngôn này có thể bị hiểu theo nghĩa hạn chế hoặc xóa bỏ các quyền mà những dân tộc bản địa đang có hoặc có thể có trong tương lai.

Các điều khoản nêu ra trong bản tuyên ngôn phải được giải thích trên cơ sở phù hợp với những nguyên tắc công bằng, dân chủ, tôn trọng quyền con người một cách bình đẳng mà  không phân biệt đối xử nhằm quản lý quốc gia tốt trong thiện chí.

Tóm lại, ngày nay thế giới không còn khép kín và giới hạn bởi sự ngăn đôi biên giới giữa các quốc gia, cửa khẩu đã mở rộng, nhân loại càng lúc gần gủi nhau qua những hệ thống mạng (internet) và ngày càng hiểu nhau hơn. Hy vọng vài điều nêu trên giúp những người dân bản địa ở Việt Nam hiểu thêm thế nào là quyền lợi của mình hầu đấu tranh mà không còn phải lo sợ sẽ bị chính quyền khủng bố và đàn áp để một ngày nào đó chúng ta cùng sống chung trong một xã hội Việt Nam bình đẵng, công bằng và tiến bộ trong thế kỷ 21 và những thế kỷ sau bằng an.