Cầu nguyện cho sự đoàn kết

Lời của tòa soạn: Ja Karo là độc giả trong nước rất quan tâm đến di sản văn hóa Champa. Ông đã viết 2 bài đang trên Champaka.info để nói lên mối trăn trở của mình về chủ đề: Biến dạng văn hóa vật thể Chăm và vấn để chế tạo từ vựng mới trong tiếng Chăm. Hôm nay ông đưa ra quan điểm về vấn đề đoàn kết của dân tộc Chăm nhân ngày Hội Luận Champa II. Đây là nguyên văn bài viết của Ja Karo.

Chúng tôi, những người Chăm ở quê nhà, không có điều kiện tham gia Hội Luận Champa II vào ngày 1-9-2012 tại San Jose (Hoa Kỳ), nên gửi bài tham luận này đến ban tổ chức nhằm chia sẻ và đóng góp ý kiến về vấn đề:

Tại sao người Chăm không còn niềm tin

để xây dựng ý thức đoàn kết ?

Gần đây, nhiều người tâm huyết thường dùng những câu tục ngữ như: “ Khôn ngoan đối đáp người ngoài, gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau” hay “ Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao” để khuyên các tổ chức Chăm hiện nay đoàn kết lại, đồng tâm cộng lực cùng chung xây dựng cộng đồng phát triển. Một khi nội bộ chia rẽ, thanh trừng lẫn nhau thì đều làm suy giảm sức mạnh và khó mà có thể nghĩ đến những kết quả tốt đẹp. Chúng tôi thiết nghĩ đã là người Chăm thì ai cũng mong muốn xây dựng cộng đồng mình phát triển, mong muốn người Chăm được phát huy tất cả năng lực vốn có của mình để ngẩng cao đầu với bạn bè trong nước và thế giới. Tuy nhiên cần phải thừa nhận rằng cho dù mọi người Chăm chấp nhận sống chung với nhau trong cùng một nhà vẫn không thể bắt ép họ giống nhau về mọi thứ. Mỗi con người đều có những suy nghĩ và nhận thức khác nhau; năng lực và sở trường khác nhau, sinh ra và lớn lên trong những hoàn cảnh khác nhau; bị tác động và ảnh hưởng bởi các mối quan hệ xã hội khác nhau do đó không thể yêu cầu tất cả giống nhau được. Tuy nhiên vì sao các quốc gia Châu Âu tập trung lại để hình thành Liên hiệp Châu Âu, các nước Đông Nam Á thành lập hiệp hội ASEAN để tạo nên một khối liên minh hùng mạnh; thế giới này có biết bao nhiêu hiệp hội từ các nước khác nhau như thế. Mỗi quốc gia khác nhau về nhiều yếu tố nhưng một khi gia nhập vào một hiệp hội thì phải thực hiện đúng những quy định, điều khoản chặt chẽ, nếu vi phạm lập tức sẽ bị loại ra khỏi hiệp hội và mất đi những quyền lợi chung và riêng.

Hiện nay cộng đồng Chăm bé nhỏ của chúng ta còn tồn tại nhiều tổ chức, phe nhóm, để thống nhất lại với nhau thành một khối là điều làm được, không phải là không thể. Chúng tôi rất hoan nghênh quan điểm của Hội luận khi cho rằng Hội luận lần này “dành cho những ai còn thiết tha đến sự sống còn của dân tộc, … để cùng nhau trao đổi những kinh nghiệm của cuộc sống và chia sẻ những quan điểm liên quan đến sự bế tắc của xã hội Chăm hôm nay.”

Tuy nhiên vì sao trong mấy chục năm qua, các tổ chức, phe nhóm trong cộng đồng Chăm liên tiếp diễn ra các cuộc đấu đá, phỉ báng lẫn nhau, làm mất uy tín lẫn nhau trên phương diện truyền thông. Mà những vấn đề thực tiễn của cộng đồng Chăm thì dường như bỏ ngỏ. Ai cũng biết “lời nói gió bay” nhưng cũng có câu: “Trăm năm bia đá cũng mòn. Ngàn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ” hay “ Lời nói chẳng mất tiền mua. Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Do vậy mà có người đã đánh giá rằng Cuộc chiến truyền thông khốc liệt của cộng đồng Chăm trong thời gian qua là nguyên nhân chính cho sự chia rẻ, làm mất đoàn kết nội bộ và cộng đồng Chăm không tìm được tiếng nói chung. Nhiều ý kiến còn cho rằng “người Chăm đánh người Chăm, người Kinh hưởng lợi?!” liệu tất cả chúng ta có nhận ra ý nghĩa câu nói này?

Theo chúng tôi đánh giá thì cuộc chiến truyền thông này không có gì phức tạp và nghiêm trọng. Những kẻ “ném đá giấu tay” quá vụng về để lộ chân tướng của mình và đã bị bà con Chăm phát giác. Dựa vào những tư liệu từ các cuộc chiến truyền thông vừa qua, cũng như các sự kiện trong và ngoài nước chúng tôi mạnh dạn phân tích, đánh giá thực trạng một số tổ chức, phe nhóm một cách khách quan như sau:

1). Ban Biên soạn soạn chữ Chăm

Ban Biên soạn soạn chữ Chăm (BBSSCC) cũng có thể xếp vào cơ quan đại diện cho trí thức Chăm trong nước được nhà nước Việt nam trưng dụng. Ban này gồm những nhân vật Chăm có ảnh hưởng ở trong nước.

• Ưu điểm: BBSSCC có được nhiều quyền lợi và quyền lực từ Chính phủ Việt Nam qua các dự án, công trình về Chăm. Họ có công tham gia bảo tồn và phát triển văn hoá Chăm một cách chính thống và hợp pháp theo định hướng phát triển và chỉ đạo của Nhà nước Việt Nam. Lĩnh vực chủ yếu của họ là văn hoá nghệ thuật chủ yếu diễn đàn ngôn ngữ, thơ văn phản ánh tâm tư, tình cảm qua ngòi bút nghệ thuật dưới sự kiểm soát nội dung bởi an ninh của Nhà nước Việt Nam.

• Hạn chế: Như “ăn cơm chúa phải múa suốt ngày”, họ phải phục tùng theo đường lối phát triển chung của Chính phủ Việt Nam mà chưa thấy hết những việc giá trị cần làm cho dân tộc Chăm. Khả năng nhận thức bị ảnh hưởng của nền giáo dục Việt Nam, lối tư duy rập khuôn, chưa tiếp cận được nền giáo dục tiên tiến của các nước phát triển để có tư duy phê phán và sáng tạo. Họ vừa có quyền và có tiền, có địa vị trong xã hội Việt Nam nên thích khen và tâng bốc; mỗi khi bị ai phê bình hay chỉ trích họ sẵn sàng tìm mọi cách để đáp trả theo như kiểu các nhà độc tài, quân phiệt thường phản ứng. Bên cạnh đó, cũng cần nhận định thực tế rằng từ trong sâu thẳm tâm hồn, mối hiềm khích giữa 2 dân tộc Chăm – Kinh trong quá khứ vẫn còn sau khi vương quốc Champa xóa khỏi bản đồ năm 1832. Bằng chứng cụ thể, đó là sự ra đời của các phong trào nổi dậy của Katip Sumat đến mặt trận Ja Thak Wa năm 1833-1835; Sự hiện diện của Fulro một lực lượng vũ trang đã từng giữ vai trò quan trọng trên bàn cờ chính trị Đông Dương vào những năm 1964-1975 cho đến cuộc nổi dậy của đồng bào Tây Nguyên trong những năm 2001, 2004,… Có lẽ nhìn nhận từ vấn đề này nên Nhà nước Việt Nam thường hay chụp mũ các dân tộc thiểu số ở Việt nam là dân tộc phản động qua bài viết do nhóm 23 vị GS-TS Việt Nam thực hiện (xem Champaka.info: Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách liên quan đến mối quan hệ dân tộc hiện nay). Điều này cho thấy những chủ trương ngầm về quản lý và kiềm hãm sự phát triển cộng đồng Chăm là có lý do và đây cũng là hiểm họa về hủy hoại văn hóa nếu BBSSCC còn tiếp tay cho các chủ trương ngầm được “ngụy trang” khéo léo bằng những con chữ kêu gọi đoàn kết dân tộc.

2). Các tổ chức bảo tồn văn hóa Champa tại hải ngoại

Các tổ chức này tập trung rất nhiều nhân vật quan trọng trong chính quyền Việt nam Cộng Hòa trước đây đang định cư ở hải ngoại.

• Ưu điểm: Các tổ chức này thường có những hoạt động mang tính lễ hội để tập trung kiều bào Chăm ở nước ngoài cùng hướng về quê hương như lễ hội Kate, Rija Nagar, v.v. Những việc làm của hội này mang tính xã hội rất tốt, nâng cao đời sống tinh thần, tập hợp được số đông bà con Chăm vào một số sự kiện lớn để có điều kiện gặp gỡ trao đổi tâm tình, biết thêm về tình hình bà con quê nhà và có những hoạt động tích cực giúp đỡ bà con Chăm.

• Hạn chế: Các hoạt động của Hội này thường mang tính phong trào lễ hội chưa đi sâu vào các hoạt động mang tầm chiến lược và dài hạn để phát triển cộng đồng Chăm. Một số cá nhân lợi dụng ngày hội Kate của Chăm để tuyên truyền những mục đích chính trị khác như tổ chức mặc niệm, dâng vòng hoa chiến thắng, dựng cột tưởng niệm Tổ quốc ghi công,… trong lễ hội Kate là một ví dụ.

3). Văn Phòng Champa Quốc Tế (IOC-Champa)

Tổ chức này hầu như tập trung đa số các nhân sĩ, trí thức, thanh niên, sinh viên, học sinh Champa trên thế giới và được bảo trợ tinh thần bởi một số chuyên gia quan trọng nước ngoài như G.S. P-B. Lafont, Linh Mục G. Moussay,…

• Ưu điểm: Hầu hết thành viên của IOC-Champa là các trí thức Chăm được đào tạo và có bằng cấp bài bản, lại được thừa hưởng những kết quả nghiên cứu và bảo tồn văn hoá Champa của Viện Viễn đông Bác cổ Pháp (EFEO) và các trường Đại học lớn trên thế giới (Mã Lai, Nhật, Trung Quốc) nên hầu như các tài liệu, kết quả họ đưa ra thường có chứng cứ và thuyết phục. Họ dám đấu tranh để bảo vệ quyền và lợi ích cho dân tộc Chăm; bảo tồn di sản văn hóa, lịch sử dân tộc Chăm , đấu tranh để dân tộc Chăm được hưởng qui chế dân tộc bản địa phù hợp với hiến chương của Liên Hiệp Quốc mà Việt Nam đã ký kết mà chưa triển khai; … Nhìn chung, tư tưởng và chiến lược chủ yếu của IOC-Champa là nhằm bảo tồn di sản Champa trên nền tảng nghiên cứu khoa học và các qui ước quốc tế về luật bảo tồn văn hóa qua trung gian của tập san Champaka và Web Champaka.info. Với lối tư duy khoa học và lập luận chặt chẽ trên cơ sở chứng cứ minh bạch, họ sẵn sàng và mạnh dạn đưa ra những ý kiến phản bác các hiện tượng phi khoa học làm hủy hoại văn hóa truyền thống Champa.

Tổ chức IOC-Champa còn thường xuyên tham gia tổ chức các sự kiện lớn về Champa như các Đại hội Champa, các Hội luận Champa, kể cả sự hiện diện của họ tại hội trường Liên Hiệp Quốc tại Thụy Sĩ để bảo vệ quyền lợi cho dân tộc Chăm,…Đây là cơ hội để cho người Chăm thuộc nhiều thế hệ gặp gỡ, trao đổi và chia sẻ nhiều vấn đề trong xã hội Champa một cách nghiêm túc và khoa học.

• Hạn chế: Vì thấy IOC-Champa có tiềm ẩn tầm ảnh hưởng đến thế hệ trẻ trí thức Chăm và bà con Chăm nên chính quyền trong nước tìm cách ngăn chặn và cho rằng đây là tổ chức “phản động”. Họ lấy cớ có người trước đây từng tham gia phong trào Fulro và tìm mọi cách chống phá để triệt tiêu tổ chức này. Như Champaka đã đưa tin, hàng loạt bức thư nặc danh với những ngôn từ “dơ bẩn, thiếu văn hóa” từ nhiều cổng email trong nước gửi đến nhằm quấy rối, nhục mạ, hạ uy tín một số trí thức Chăm tiêu biểu trong nhóm này.

4. Thành Đài và các dự án ảo về Champa ở nước ngoài

Năm 2002, Thành Đài thông báo dự án thành lập Hội Liên Hiệp Quốc Tế Phục Hưng Dân Tộc Chăm; năm 2003, giải tán Liên Hiệp Phục Hưng Dân Tộc Chăm để hình thành một tổ chức khác mang tên là Liên Ðoàn Dân Tộc Chăm Campuchia. Sau đó Thành Đài tiếp tục đưa ra hàng loạt dự án khác như: Viện Bảo Tàng Champa tại Campuchia, Ðại Học Champa tại Campuchia, Liên Ðoàn Champa Quốc Tế, Hội Ðồng Champa Thế Giới, Quỹ Di Sản Văn Hóa Champa, Ngoại Giao Dân Sự Bắc Âu-Ðông Nam Á, Hội Ðồng Kiều Bào Chăm Hải Ngoại, Trung Tâm Văn Hóa Chăm tại Campuchia, Quỹ Phát Triển Cộng Ðồng Chăm ở khu vực sông Mekong.

Ngày 16-4-2007, Thành Ðài, tại Thụy Ðiển, thành lập “Chính Phủ Chăm Lưu Vong”, nhưng đến ngày 18.01. 2010, chủ nhân tự tuyên bố khai tử tổ chức này và thay vào đó tuyên bố thành lập Ủy ban Quốc tế Chăm.

• Ưu điểm: Thành Đài đang sống ở Thụy Điển, một đất nước dân chủ, tự do ngôn luận và truyền thông nên thuận lợi trong việc tuyên bố cũng như khai tử hàng loạt các tổ chức hay dự án.

• Hạn chế: Các dự án, tổ chức của Thành Đài thành lập nhưng không hoạt động, không có ai ủng hộ Chính phủ Chăm lưu vong và cũng chưa thấy đóng góp cho cộng đồng Chăm nhưng lại ảnh hưởng không tốt cho cộng đồng này trong nước vì công an lấy cớ này để thắt chặt an ninh và chụp mũ bà con Chăm tội nghiệp.

Từ những phân tích trên, làm thế nào để cộng đồng Chăm có tiếng nói chung trong việc chăm lo, phát triển cộng đồng của mình trong thời gian tới?

Trước hết cần thừa nhận rằng, mỗi tổ chức, nhóm nêu trên đều có những ưu điểm và hạn chế; có hoàn cảnh và đặc trưng khác nhau; công việc và ý nghĩa khác nhau. Do đó để có tiếng nói chung cần phải đi đến một mục đích và lý tưởng chung, cần khắc phục tối đa những những bất đồng quan điểm đồng thời phát huy mạnh mẽ các ưu điểm của từng tổ chức, nhóm trên cơ sở tôn trọng sự khác biệt của nhau. Có như vậy mọi người mới có thể cùng ngồi lại với nhau, hiểu nhau, thông cảm cho nhau và khắc phục hậu quả của “chiến thuật ly gián” do “bàn tay vô hình” sử dụng trong thời gian qua và cùng hướng đến ngôi nhà chung Champa trong tương lai. Tuy nhiên cũng cần nhìn nhận thực tế những biến cố đã xảy ra trong quá khứ là không có gì trầm trọng bởi vì tất cả đã được Champaka phân tích và đưa ra ánh sáng nhiều sự kiện. Một vài trường hợp cá nhân vì muốn “nổi tiếng” gây sự chú ý để đánh bóng tên tuổi, lại không có bản lĩnh nên bị lợi dụng đến một lúc nào đó chắc chắn sẽ tự nhận ra và thấy mình cần làm gì thiết thực cho cộng đồng Chăm hơn.

Thứ hai cần xác định rõ mục đích, tôn chỉ, kế hoạch hoạt động của các tổ chức, hội đoàn, nhóm để phát triển cộng đồng Chăm hiện tại và tương lai. Tránh sự chồng chéo về chức năng và họat động không hiệu quả. Để có kết quả tốt nhất, đại diện các tổ chức, nhóm phải cùng ngồi lại với nhau bên bàn thảo luận, thiết nghĩ Hội Luận Champa II 2012 là cơ hội tốt nhất để giải quyết những mâu thuẫn, hiểu nhầm giữa các nhóm trong thời gian qua, đồng thời cùng nhau đưa ra những giải pháp hướng về tương lai cho cộng đồng Chăm.

Nếu vì cùng một mục đích bảo tồn và phát triển cộng đồng Chăm theo nghĩa chân chính thì tất cả các tổ chức, nhóm cần phải thống nhất bàn bạc trong các Hội luận hầu đưa ra những đề nghị thiết thực nhằm cải thiện những gì chưa tốt, chưa làm được trong cộng đồng Chăm trong nước hiện nay. Thiết nghĩ các cán bộ Chăm trong nước sẽ là cầu nối quan trọng với Chính quyền Việt Nam để có những việc làm thiết thực nhằm nâng cao chất lượng về đời sống vật chất và tinh thần cho bà con Chăm. Tuy nhiên cũng cần kiên quyết đấu tránh ngăn chặn các hiện tượng ủng hộ chủ trương nhưng khi thực hiện thì ngấm ngầm phá hoại văn hoá Chăm bằng nhiều hình thức.

Một thực tế hiện nay là nhiều trung tâm nghiên cứu về văn hóa Champa trên thế giới đã và đang thành lập như ở Pháp, Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan, Singapore, Nhật Bản…Đây là một thuận lợi lớn cho công tác bảo tồn văn hóa Champa cũng như việc học tập và nghiên cứu của thế hệ trẻ Chăm trong và ngoài nước. Trong thực tế, những công trình nghiên cứu Champa trong nước còn nhiều hạn chế, số lượng rất ít và mờ nhạt, nguy hại hơn còn bị bóp méo bởi bàn tay chính trị vô hình. Phải nên trả lại cho Champa những giá trị như nó vốn có. Giữ gìn và bảo tồn văn hoá Champa phải là niềm tự hào và trách nhiệm của những người con của xứ sở hoa Champa. Đó chính là một trong những mục đích quan trọng mà tất cả chúng ta cùng hướng đến.

*

Thay cho lời kết, chúng tôi mượn lời của bài viết đăng trên Champaka.info để tổng kết những ý mình trình bày cũng như mong muốn của cá nhân về sự thành công Hội luận lần này. “Hội luận Champa cũng là mái nhà chung để những người Chăm còn thiết tha cho dân tộc của họ có cơ hội gặp gỡ với nhau hầu chia sẻ cho nhau những kinh nghiêm của cuộc sống. Chính vì thế, hội luận trở thành yếu tố rất quan trọng trong lịch trình xây dựng phong trào chuyền tải tư tưởng đấu tranh từ thế hệ này sang thế hệ khác.”

Kính chúc Hội luận thành công rực rỡ!

Tu sĩ Chăm đang than khóc trước đền Po Klaong Garai về số phận hẩm hiu của dân tộc Chăm hôm nay (Ph. QVD,1996)