Thành Đồ Bàn, quê hương của Mi Ê

Ngày 8 tháng 3 đã trở thành ngày hội của phụ nữ thế giới về quyền bình đẳng giới và sự tiến bộ của phụ nữ trên toàn cầu.

Ở Việt Nam, ngày 8/3 còn là ngày để tôn vinh những nét đẹp truyền thống của phụ nữ và những đóng góp to lớn của phụ nữ trên cả hai phương diện gia đình và xã hội “Giỏi việc nước, đảm việc nhà”. Vì vậy, kỷ niệm ngày quốc tế phụ nữ 8 tháng 3

là dịp để ôn lại truyền thống tốt đẹp của phụ nữ và những câu chuyện về những tấm gương phụ nữ oanh liệt xưa và nay mãi là đề tài thú vị dành cho mọi người. Bài viết này kể lại câu chuyện cảm động về một người phụ nữ Champa đó là Vương phi Mỵ Ê đã trẫm mình xuống sông để giữ trọn trinh tiết với chồng là quốc vương Sạ Đẩu (Jaya Sinhavarman II), gây xúc động và cảm kích không chỉ cho cộng đồng Chăm mà cả người Việt cho đến tận bây giờ.

Về vương phi Mỵ Ê, Đại Việt Sử Ký Toàn thư ghi rằng:

“Mùa xuân, tháng giêng, năm Giáp Thân (1044), vua Lý Thái Tôn phát khí giới trong kho ban cho các quân. Ngày Quý Mão, vua thân đi đánh Chiêm Thành, cho Khai Hoàng Vương (Nhật Tông) làm Lưu thủ Kinh sư (…). Ngày Giáp Thìn, quân đi từ Kinh sư, ngày Ất Tỵ, đến cửa biển Đại Ác, gặp lúc sóng gió yên lặng, đại quân qua biển dễ dàng, cho nên đổi tên Đại Ác làm Đại An. Đến núi Ma Cô có đám mây tía bọc lấy mặt trời. Qua vùng Hà Não có đám mây che thuyền ngự, theo thuyền mà đi hoặc ngừng. Ngày hôm ấy đến đóng doanh ở cửa biển Trụ Nha (có bản chép Trụ Thân). Ngày hôm sau đi, nhờ thuận gió, trong một ngày qua hai bãi Đại Tiểu Trường Sa. Đến cửa biển Tư Khách, có con cá trắng nhảy vào thuyền. Vua nghe tin Chiêm Thành đem quân và voi bày trận ở bờ nam sông Ngũ Bồ muốn chống cự quan quân. Vua truyền cho quân bỏ thuyền lê bộ, đem quân sĩ lên bờ bắc, thấy quân Chiêm đã dàn ở bên sông. Vua mới cắt đặt quân sĩ dựng cờ nổi trống, sang tắt ngang sông đánh. Binh lính chưa chạm mà quân Chiêm đã tan vỡ, quan quân đuổi chém được 3 vạn thủ cấp. Quách Gia Di chém được đầu vua Chiêm là Sạ Đẩu tại trận đem dâng. Đoạt được hơn 30 voi thuần, bắt sống hơn 5 nghìn người, còn thì bị quan quân giết chết, máu nhuộm gươm giá, xác chất đầy đồng. Vua tỏ ý cảm khái, xuống lệnh rằng: "Kẻ nào giết bậy người Chiêm Thành thì sẽ giết không tha".

Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Tấm lòng ấy của vua cũng như tấm lòng của Tống Thái Tổ chăng? Truyền ngôi được lâu dài là phải lắm.

Mùa thu, tháng 7, vua đem quân vào thành Phật Thệ bắt vợ cả, vợ lẽ của Sạ Đẩu và các cung nữ giỏi hát múa khúc điệu Tây Thiên. Sai sứ đi khắp các hương ấp phủ dụ dân chúng. Các quan chúc mừng thắng lợi.

Tháng 8, vua đem quân về. Tháng 9, ngày mồng 1, đến phủ Trường Yên, có rồng vàng hiện ở thuyền ngự. Khi đến hành điện Lý Nhân, sai nội nhân thị nữ gọi Mỵ Ê là phi của Sạ Đẩu sang hầu thuyền vua. Mỵ Ê phẫn uất khôn xiết, ngầm lấy chăn quấn vào mình nhảy xuống sông chết. Vua khen là trinh tiết, phong là Hiệp Chính Hựu Thiện phu nhân.

Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Phu nhân giữ nghĩa không chịu nhục, chỉ theo một chồng cho đến chết, để toàn vẹn trinh tiết của người đàn bà. Người làm tôi mà thờ hai vua tức là tội nhân đối với phu nhân. Vua khen là trinh tiết, phong làm phu nhân để khuyến khích người đời sau là đáng lắm.

Vua từ Chiêm Thành về, làm lễ cáo thắng trận ở miếu Thái Tổ, xong về ngự ở điện Thiên An, mở tiệc rượu làm lễ mừng về đến nơi. Ngày hôm ấy, bầy tôi dâng tù binh hơn 5 nghìn tên và các thứ vàng bạc châu báu. Xuống chiếu cho các tù binh đều được nhận người cùng bộ tộc, cho ở từ trấn Vĩnh Khang đến Đăng Châu nay là Quy Hóa, đặt hương ấp phỏng tên gọi cũ của Chiêm Thành.

Vua sai đặt cũi lớn ở Dâm Đàm (tức là Hồ Tây ngày nay), lấy con voi thuần của Chiêm Thành làm mồi nhử voi rừng vào trong cũi, vua thân đến bắt. Mùa đông, tháng 11, ban thưởng cho những người có công đi đánh Chiêm Thành: có công từ lục phẩm trở lên, thưởng áo bào gấm, từ thất phẩm trở xuống thưởng áo là (…) Năm Bính Tuất (1046), vua dựng cung riêng cho các cung nữ Chiêm Thành”.

Tương truyền cho rằng những buổi sáng sớm sương mù và đêm trăng thường nghe thấy có tiếng than ai oán ở khúc sông đó. Người dân bèn lập đền thờ cúng. Về sau vua Lý phong bà là hiệp chính nương phu nhân. Nhà Trần lại gia phong cho bà là trinh liệt tá lý phu nhân để biểu dương cái tiết đoan trinh của bà.

Mười thế kỷ sau, cảm khái trước sự hy sinh bất tử, trinh liệt của vương phi Mỵ Ê trên dòng Châu Giang năm xưa, Thi sĩ Tản Ðà đã viết bài Từ Khúc nói lên “tâm sự của nàng Mỵ Ê” rằng:

“Châu Giang một dải sông dài,
Thuyền ai than thở một người cung phi!
Ðồ Bàn thành phá hủy,
Ngọa Phật Tháp thiên di,
Thành tan Tháp đổ
Chàng tử biệt
Thiếp sinh ly
Sinh ký đau lòng kẻ tử qui!
Sóng bạc ngàn trùng,
Âm dương cách trở,
Chiên hồng một tấm
Phu thê xướng tùy.
Ôi mây! Ôi nước ! Ôi trời!
Ðũa ngọc, mâm vàng, giọt lệ rơi.
Nước sông trong đục,
Lệ thiếp đầy vơi.
Bể bể dâu dâu khóc nỗi đời!
Trời ơi! nước hỡi! mây hời!
Nước chảy, mây bay, trời ở lại,
Ðể thiếp theo chàng mấy dặm khơi!

*

Sự trẫm mình xuống sông của vương phi Mỵ Ê để giữ trọn trinh tiết với chồng không phải là cốt truyện ngoại trong xã hội Champa vào thời cổ đại, mà là truyền thống nằm trong nền văn minh Champa theo chế độ mẫu hệ. Cũng vì quá đề cao sự trinh tiết và lòng chung thủy đối với chồng, nhiều bà hoàng hậu Champa thường xin lên giàn hỏa để chết chung với chồng. Lịch sử ghi lại việc hoàng hậu Champa lên giàn hỏa cùng với chồng là những thí dụ điển hình.

Sự giữ tròn trinh tiết và lòng chung thủy đối với chồng vẫn còn lưu truyền theo các quy định riêng trong hệ thống tổ chức gia đình và xã hội Chăm cho đến năm 1975. Đây là yếu tố cơ bản nằm trong hệ thống của chế độ mẫu hệ Chăm, trong đó đàn bà là người có quyền tuyệt đối trên tài sản của gia đình sau ngày đám cưới, từ con cái, gia súc, đất đai, nhà cửa và tiền bạc. Người đàn bà còn giữ trọng trách chuyển tải mọi giá trị tinh thần, phong tục tập quán và nề nếp gia đình cho thế hệ sau. Kể từ đó, phụ nữ Chăm trở thành biểu tượng cho bản sắc truyền thống của dân tộc. Trước năm 1975, nếu phụ nữ Chăm có thai trước ngày đám cưới là có tội vì đã làm tổn thương đến danh dự của gia đình và làm ô uế đến thanh danh thần linh trong thôn xóm, phải tế lễ một con súc vật để chuộc tội. Phụ nữ Chăm có chồng nước ngoài không được trở về định cư trong làng người Chăm, v.v.

Dù là một người đàn bà Chăm bình thường, họ phải gánh chịu bao qui luật khắc khe về sự trinh tiết đối với chồng và lòng trung thành đối hệ thống tổ chức gia đình và xã hội, thế thì người ta cũng không ngạc nhiên cho lắm khi vương phi Mỵ Ê trẫm mình xuống sông để giữ trọn trinh tiết với chồng.

Ngày nay, mặc dù ít khi tấm gương liệt nữ của Vương phi Champa Mỵ Ê nhắc trên các kênh truyền thông chính thống của Việt Nam nhân ngày 8 tháng 3 như Bà Trưng, Bà Triệu, nhưng Vương phi Mỵ Ê mãi sống trong lòng cộng đồng người Chăm và cả người người Việt đoan chính với sự ngưỡng mộ và kính trọng.

Kỷ niệm 969 năm ngày mất của vương phi Mỵ Ê (1044 – 2013), người Chăm hôm nay tưởng nhớ và lưu truyền về tấm gương liệt nữ trung trinh của Bà như một lời nhắc nhở đến các thế hệ con cháu về nét đẹp truyền thống của phụ nữ Champa trong quá khứ và vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày hôm nay.
 

Xem video clip Thành Đồ Bàn: http://youtu.be/i9_MPFbSmtg

Vài hình ảnh về Thành Đồ Bàn, quê hương của vương phi Mị Ê