Một thực tế thật trớ trêu khi các tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa gần đây tổ chức hoành tráng lễ kỷ niệm 350 năm thành lập Khánh Hòa (2003) và 400 năm thành lập Phú Yên (2011) với sự quan tâm và chúc mừng nồng nhiệt từ các lãnh đạo nhà nước cấp cao như Tổng Bí Thư, Chủ Tịch Nước, Thủ Tướng Chính Phủ,… ghi nhận công lao các bậc tiền nhân đã đổ biết bao mồ hôi

và cả xương máu để khai phá, xây dựng tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa, tức là đất đai của vương quốc Champa xưa kia mà Việt Nam đã chiếm đóng vào năm 1611 và 1653.

Kauthara (Khánh Hòa) là một vùng đất nằm ở duyên hải Nam Trung bộ, có diện tích tự nhiên cả trên đất liền, đảo và quần đảo là 5.197km2. Trong đó có bãi biển Đại Lãnh xinh đẹp, có vịnh Vân Phong rộng rãi, kỳ thú, bãi biển Nha Trang với làn nước trong xanh, trải dài cát trắng… chứa đựng tiềm năng văn hóa du lịch luôn thu hút du khách khắp bốn phương.

Kauthara nằm ở vị trí địa lý thuận lợi, có hệ thống giao thông khá hoàn chỉnh, với hệ sinh thái rừng, biển, đảo phong phú và đa dạng, đồng thời lại có hệ thống dịch vụ và du lịch khá phát triển, do đó Khánh Hòa có nhiều điều kiện để giao lưu và phát triển kinh tế với các khu vực trong nước và quốc tế.

Theo biên niên sử Việt Nam, vào năm 1611 Nguyễn Hoàng (1588-1613) ra lệnh cho tướng Văn Phong xua quân chiếm đóng Aia Ru (Phú Yên), dời biên giới miền nam của nhà Nguyễn đến mủi Varella ở phía bắc Nha Trang.

Di tích núi Thạch Bi (Đá Bia) biên giới giữa Champa và Đại Việt trước năm 1653

Vào tháng 4 năm Quý Tỵ (1653) vua Champa là Bà Tấm (Po Nraop trong biên niên sử Chăm) xua quân chiếm lại Phú Yên. Chúa Nguyễn Phúc Tần sai Cai cơ Hùng Lộc làm Tổng binh và Minh Võ làm tham mưu đem 3000 quân đánh trả. Nhân đêm, quân Nguyễn vượt qua đèo Hổ Dương núi Thạch Bi tiến thẳng đến trại Bà Tấm phóng lửa đốt phá. Bà Tấm thua chạy, sai con là Xác Bà Ân nộp lễ xin hàng. Nguyễn Phúc Tần chiếm trọn Kauthara và dời biên giới phía nam đến vịnh Cam Ranh, sau đó biến khu vực Kauthara thành 2 phủ mới là Thái Khang và Diên Ninh, tức là địa phận tỉnh Khánh Hòa ngày nay.

Po Nraop trước 1975	Po Nraop sau 1975

Cũng từ sự kiện này, năm 1653 được chọn là năm tỉnh Khánh Hòa được hình thành nhưng thực chất, mảnh đất này đã được người dân Champa khai phá và xây dựng từ rất lâu đời.

Trong buổi lễ được truyền hình trực tiếp qua màn ảnh nhỏ, các màn kịch sân khấu hóa tái hiện lại một giai đoạn lịch sử qua một số sự kiện và nhân vật tiêu biểu. Không biết các vị lãnh đạo Việt Nam và ban tổ chức lễ kỷ niệm có biết rằng, sự kiện hoành tráng này chỉ khơi lại cho tộc Chăm hôm nay về một sự kiện bi thương của vương quốc họ. Kauthara là mãnh đất Champa với nhiều công lao xây dựng từ thế kỷ 2 đến thế kỷ 17 đã bị chính quyền Việt Nam phủ nhận. Để giờ đây, năm 1611 trở thành năm đầu tiên hình thành tỉnh Phú Yên và 1653 là năm xâm chiếm Khánh Hòa để cho người Việt tưng bừng kỷ niệm ngày chiến thắng để rồi quên đi thế nào là cảm nghĩ của dân tộc Chăm thua trận hiện còn hiện hữu trong hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận ?

Lễ hội 350 năm Khánh Hòa

Lễ kỷ niệm 400 năm Phú Yên

Các buổi lễ kỷ niệm hoành tráng như thế này chắc chắn không phải vì mục đích nhằm hàn gắn lại vết thương của lịch sữ, mà là cổ vũ cho tinh thần chiến đấu của dân tộc Việt thắng trận đối với dân tộc Chăm thua trận thì đúng hơn.

Po Ina Nagar, Nha Trang

Xem video clip kỷ niệm 360 năm ngày mất Kauthara (Khánh Hòa):

http://youtu.be/eUKAGyLgpuY