Mới thoạt nghe danh từ cải cách điền địa, có vẻ không thích hợp với đồng bào Thượng vì vùng cao nguyên đâu có vấn đề chủ tá và vấn đề truất hữu ruộng đất. Tuy nhiên, nếu quan niệm rộng rãi CCÐÐ [cải cách điền địa] là một sự thay đổi hoàn thiện những luật lệ qui chế lỗi thời và bất công trên vấn đề đất đai, thì cuộc CCÐÐ liên quan đến đồng bào Thượng cũng có một tầm hết sức quan trọng.

Thực vậy, một chương trình liên hệ đến một vùng đất đai rộng lớn 1/3 lãnh thổ và chừng hơn một triệu đồng bào sắc tộc sinh sống trong vùng, phải được coi là một chương trình quan trọng trong sách lược quốc gia.

I). Các sự kiện lịch sử

Muốn thấu hiểu chương trình CCÐÐ liên quan đến đồng bào Thượng, chúng ta đi sâu vào dĩ vãng để tìm căn nguyên của một vấn đề rất phức tạp đó là quyền sở hữu đất đai của đồng bào Thượng. Như các bạn đều biết, cao nguyên là một vùng đất rộng người thưa, đồng bào Thượng trước đây hầu hết đều canh tác theo lối luân canh: đốt rừng, phá rẫy, đất rừng bao la, đồng bào muốn canh tác đâu phá rừng đó, quan niệm về tư hữu và công sản chưa hề đặt ra. Nhưng rồi cao nguyên trù phú đã lôi cuốn một số đồng bào Kinh lên lập nghiệp và định cư. Chiến tranh cũng đã tập trung đồng bào Thượng dọc theo trục lộ an ninh. Dần dần đất ít người đông trong khoảng 10 năm nữa đây vấn đề tư hữu đất đai của đồng bào Thượng sẽ trở thành quan trọng.

Suốt thời chính quyền thuộc Pháp trước đây, không hề đã động đến vấn đề pháp lý, đến vấn đề tư hữu đất đai của đồng bào Thượng. Họ chỉ đặt ra một biện pháp hạn chế, theo đó thì những giấy tờ di chuyển quyền sở hữu của đồng bào Thượng phải được huyện trưởng hoặc khâm sứ phê duyệt tùy theo số diện tích đất lớn hay nhỏ. Trong khoảng thời gian từ 1940 đến

1954 khi đất đai theo ven quốc lộ Sàigòn-Ðàlạt bắt đầu có giá trị, một số địa chủ Pháp và Việt đã lợi dụng sự dễ dãi của biện pháp trên mà tạo mãi được một số đất đai của đồng bào Thượng.

Ðể chấm dứt sự lạm dụng trên, thời chính phủ đệ nhất Việt Nam Cộng Hòa đã ban hành nghị định số 513A ngày 12-12-1958 theo đó thì mọi vụ mua bán đất đai của đồng bào Thượng đều phải xin phép Tổng Thống. Nghị định 513A nói trên, thực sự đã ngăn chặn được sự lạm dụng nhưng cũng còn khuyết điểm là đã phủ nhận trên phương diện pháp lý quyền tư hữu đất đai của đồng bào Thượng. Vào khoảng năm 1964 trong phiên đại hội các sắc tộc tổ chức tại cao nguyên các đại diện đồng bào sắc tộc đã đòi hỏi hủy bỏ nghị định 513A nói trên và phải công nhận quyền sở hữu của đồng bào Thượng về mặt pháp lý. Ðáp ứng nguyện vọng của đồng bào Thượng đã nêu trên trong đại hội, chính phủ đệ II Việt Nam Cộng Hòa đã ban hành sắc luật số 034-67 ngày 29-8-1967 xác nhận quyền sở hữu đất đai của đồng bào Thượng trên đất định canh và lấy quyền sở hữu trên đất luân canh. Sau đó chính phủ đã liên tiếp ban hành nhiều văn kiện pháp lý căn bản đặt nền móng cho chương trình CCÐÐ liên quan đến đồng bào Thượng.

 Do đó, sắc lệnh số 076 ngày 15-7-1969 qui định thể thức kiến điền đất đai tư nhân và sắc lệnh số 138 ngày 9-11-1970 ấn định việc thiết lập khu sinh sống chính cho buôn ấp Thượng.

Nhà sàn Raglai

II- Nội dung chương trình CCÐÐ

Chương trình này gồm hai công tác chính: Thiết lập khu vực sinh sống chính (ưu tiên) và kiến điền đất tư nhân

a). Thiết lập khu vực sinh sống chính:

Theo sắc lệnh số 138 ban hành ngày 9-11-1970 mọi buôn ấp Thượng đều được thiết lập một khu vực sinh sống chính. Ngoài phần đất thổ cư và đất đang thực sự canh tác (luân canh hay định canh) mỗi buôn ấp này được cấp thêm một phần đất công sản quốc gia mà diện tích nhiều hay ít tùy theo số gia đình trong buôn.

Phần đất công sản quốc gia này được lấy cho xã làm công sản tư dụng xã, để dành riêng cho dân chúng trong buôn ấp thuộc xã hưởng lợi. Diện tích khu vực sinh sống chính được tính theo căn bản tối đa là 10ha cho mỗi gia đình nếu canh tác theo lối định canh và 20ha cho mỗi gia đình nếu canh tác theo lối luân canh.

Mục đích của việc thiết lập khu vực sinh sống chính cho mỗi buôn ấp là để bảo vệ cho đồng bào trong buôn ấp một khu vực đất đai hầu có thể tự do sinh sống theo phong tục tập quán riêng mà không sợ người ngoài xâm chiếm.

            b)- Kiến điền đất tư nhân

Sắc lệnh số 076 ngày 15-7-1969 qui định thủ tục kiên điền và tổ chức quản thủ điền địa cho đất đai đồng bào Thượng. Tất cả đất đai mà đồng bào Thượng đang canh tác dù luân canh hay định canh đều được đo đạc, cấp chứng khoáng và thiết lập quản thủ điền địa. Ðất định canh (ruộng lúa, vườn rau v.v...) đều được xác nhận quyền sở hữu vô giới hạn, nghĩa là ai thực sự canh tác bấy nhiêu thì được cấp quyền sở hữu bấy nhiêu.

            Ðất luân canh chỉ được xác nhận quyền sở hữu tới mức tối đa là 10ha cho mỗi nông dân.

III- Mục tiêu của chính sách CCÐÐ liên quan đến đồng bào thượng

Chương trình này nhằm những mục tiêu sau đây:

            • Ổn định chính trị: Với thành quả tốt đẹp của chương trình này, cộng sản sẽ không còn lý do khai thác chia rẽ Kinh Thượng.

            • Tạo tư hữu cơ bản: Cũng như các chương trình hữu sản hóa khác đối với đồng bào Kinh, chương trình CCÐÐ này cũng nhằm mục đích tạo lập cho mỗi gia đình đồng bào Thượng một cơ bản tư hữu để phát triển.

            • Cải cách sinh hoạt của đồng bào Thượng: Sự thiết lập khu vực sinh sống chính và kiến điền cấp chứng khoáng là gián tiếp khuyến khích đồng bào Thượng canh tác theo lối định canh thêm với sự canh tân nông nghiệp sẽ làm tăng năng xuất, và do đó giúp cải thiện đời sống gia đình đồng bào Thượng.

Ngoài ra còn phải kể tới việc thành lập quản thủ điền địa sẽ mang lại cho đồng bào Thượng ý niệm về sự sử dụng và công bố các văn kiện sở hữu đất đai theo quan niệm văn minh.

Với chứng khoáng sở hữu đồng bào còn có thể cầm cố cho ngân hàng phát triển nông nghiệp để vay tiền làm vốn mà cải thiện lề lối canh tác.

            • Phát triển vùng cao nguyên: Một mục tiêu chót và cũng quan trọng nhất đó là sự phát triển vùng cao nguyên bao la trù phú. Từ trước tới nay tất cả các kế hoạch phát triển cao nguyên như định cư, dinh điền, trưng khẩn v.v... đều không ít thì nhiều đã có sự đụng chạm về đất đai với đồng bào Thượng.

Kể từ nay, sau khi dứt khoát được với vấn đề căn bản pháp lý về quyền sở hữu đất đai của đồng bào Thượng, chính quyền có thể yên tâm áp dụng các kế hoạch trưng khẩn cần thiết để phát triển vùng cao nguyên.

Gia đình người Raglai

IV- Nhận xét

Cho tới nay chương trình đã xúc tiến khả quan tuy gặp một vài trở ngại, chiến tranh đã là trở ngại lớn nhất. Vì lý do an ninh việc thiết lập khu vực sinh sống chính tại một số buôn ấp không thực hiện được hoặc chỉ thực hiện việc ấn định ranh giới khu vực sinh sống chính cũng gặp nhiều thắc mắc nhất là vấn đề kiểm kê số gia đình và ấn định tiêu chuẩn luân canh hoặc định canh. Ngoài việc cải hóa rừng cấm đã gây một số khó khăn tại vài địa phương.

Trên phương dện mục tiêu, việc thiết lập khu vực sinh sống chính nhằm chấm dứt những tranh chấp đất đai Kinh Thượng, bảo vệ một khu đất công sản cho đồng bào trong buôn hưởng dụng. Tuy nhiên, việc sử dụng của buôn đối với khối công sản xã lại là một vấn đề phức tạp và tế nhị.

Việc thiết lập quản thủ điền địa đất đai của đồng bào Thượng là một việc cần thiết, để khuyến khích đồng bào sử dụng và công bố các quyền trên bất động sản theo quan niệm văn minh. Tuy nhiên vấn đề này đòi hỏi 1 thời gian lâu dài để đồng bào dần dần làm quen với mọi thể thức thiết lập văn kiện mua bán đất đai.

Ngoài luật lệ về quản thủ điền địa cũng cần được qui định sao cho hợp với phong tục, tập quán của đồng bào Thượng.

Quãng Đại Chí

NỘI SAN PANRANG

Số 3, tháng 1-1973, trang 21-24