Churu là thần dân của vương quốc Champa, có tiếng nói rất gần gủi với người Chăm, đã từng đóng vai trò quan trọng trong chính quyền Champa mà tài liệu viết bằng tiếng Chăm thường nhắc đến, nhất là tài liệu hoàng gia Champa, tức là văn bản chính thức của vương quốc Champa dưới thế kỷ XVIII et XIX hiện còn lưu trử tại Pháp. Theo tài liệu này, dân tộc Chru là một chủng tộc riêng biệt, thường đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống tổ chức hành chánh và chính quyền Champa thời trước, chứ không phải là người Chăm chạy lên núi lánh nạn. Bốn dân tộc mà tài liệu hoàng gia Champa thường nhắc đến, đó là Chăm, Churu, Raglai, Kahaow.

Hôm nay, người Chăm cũng cho rằng người Raglai là thuật ngữ phát xuất từ nguồn gốc: Ra (người) + Glai (rừng), tức là người chạy trốn lên núi. Cũng như người Hroi là dân tộc riêng biệt sinh sống ở Phú Yên, nhưng hôm nay Việt Nam lại gán cho họ là người Chăm Hroi từ Bình Định di dân vào sau 1471. Thật đáng tội cho người Churu, Raglai và Hroi. Họ là thần dân Champa có nguồn gốc chủng tộc riêng nằm trên địa bàn dân cư ở vùng cao, chứ không phải là gốc người Chăm, sinh sống ở miền đồng bằng. Đó là những quan điểm sai lầm của một số nhà ngôn ngữ ba xu thường đề ra, không có cơ sở khoa học.

Ngày 6-8-2015, Thanh Trúc, phóng viên đài Á Châu Tự Do có bài viết tường trình về sinh hoạt của người Churu nhà thờ Kađơn huyện Đơn Dương tỉnh Lâm Đồng. Đến nhà thờ Kađơn, người ta sẽ chiêm ngưỡng bộ sưu tập trong Phòng Văn Hóa mà linh mục quản xứ Nguyễn Đức Ngọc dày công thực hiện và cho rằng:

Bà con Churu gốc người Chăm, bà con với người J’rai ở trên Pleiku, bà con với người Ê Đê ở Ban Mê Thuột và người Raglai ở dưới Ninh Thuận. Người Churu mà gặp người Ê Đê, người Chăm, người J’rai đều có thể nói chuyện và hiểu nhau được.

Một trong những giả thuyết mà chúng tôi hướng về, tại ở đây tôi đang cố gắng nghiên cứu về người Churu đó, thì chúng tôi cũng nhất trí với nhau rằng người Churu là giới hoàng tộc của người Chăm chạy lên vùng này. Theo nhận xét của một ông cha Pháp cách đây 100 năm mà chúng tôi có đọc được thì dường như người Churu nhanh hơn người K’hor . Cũng cách đây 100 năm vùng Đà Lạt là người Pháp coi còn dưới này là người Churu coi. Người Churu tương đối lanh, nét mặt người ta xinh xắn lắm.

Có một truyền thuyết như vầy, thời xa xưa thì người Churu hay dựa vào người Chăm để bắt nạt người K’hor. Sau này, thời Pháp, người Pháp ở với người K’hor trên đà Lạt nhiều, thì dường như người K’hor lại quay qua bắt nạt người Churu. Nhưng nhìn lại lịch sử của Đà Lạt này, những người làm quan ở Đà Lạt , thì người Churu đông hơn người K’hor (…)

Rồi tôi đang đứng chỗ trang sức và y phục, người Churu có thể làm nhẫn bạc rất đẹp, có thể cũng đúng với giả thuyết họ là hoàng tộc người Chăm chạy lên đây. Trang phục thì vì người Churu gốc Chăm nên đàn ông Churu ăn mặc cũng như người Chăm.

Trên tất cả, quan trọng hơn tất cả, những gì thuộc về văn hóa vật thể hay văn hóa phi vật thể chính là ngôn ngữ, bởi đó là linh hồn của một dân tộc, linh mục Nguyễn Đức Ngọc khẳng định:

Tôi luôn luôn nói các em đọc kinh và nói tiếng Churu, đi học bên ngoài các em dễ mất tiếng Churu lắm. Đến với người Churu tôi luôn luôn nói tiếng Churu. Tôi thấy một câu nói rất nổi tiếng: ngôn ngữ là thành trì đầu tiên và thành trì cuối cùng của một dân tộc, mất ngôn ngữ là mất dân tộc. Cho nên tôi luôn nhắc nhở anh em K’hor và anh em Churu gìn giữ cái ngôn ngữ của mình.

*

Churu và Chăm là người đồng tộc sống trong biên giới Champa, nhưng phát xuất từ hai chũng tộc có nguồn gốc khác nhau, nhưng có chung một dòng máu lịch sử Champa và gánh chịu chung một bối cảnh tang thương của đất nước. Chính đó lá vấn đề cơ bản của lịch sử mà dân tộc Champa phải tôn trọng. 

Dân tộc Churu