Kiều Ngọc Quyên

Kate là lễ tục của bà con Chăm Bà La Môn nhằm xin thần linh mang lại cho dân tộc Chăm cuộc sống an bình và thịnh vượng. Đây là lễ tục do bà con Chăm Bà La Môn tổ chức hàng năm trên đền tháp, sau đó trong thôn làng và gia đình của người Chăm Bà La Môn. Chính vì thế, bà con Chăm Bani và Islam không tổ chức lễ tục này nhân dịp Kate.

Sau ngày lễ tục Kate, cơ quan văn hóa nhà nước Việt Nam và nhiều hội đoàn Chăm trong và ngoài nước thường tổ chức những lễ hội Kate mang tính cách cộng đồng qua các cuộc biểu diễn văn nghệ, thể thao, tiệc tùng, v.v. rất là linh đỉnh nhằm đón mừng mùa Kate. Tiếc rằng, Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa có trụ sở tại San Jose (Hoa Kỳ) là tổ chức duy nhất của người Chăm hiện nay cho rằng Kate là lễ hội nhằm kỷ niệm bậc tiền nhân Champa. Nên phải có một phút mặc niệm, có vòng hoa trước đài tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Champa (dù làm bằng giấy) để trong hội trường. Thật ra, hình thức này không liên hệ gì đến nội dung lễ tục hay lễ hội Kate thường diễn ra hàng năm tại quê nhà.

Để bảo tồn giá trị ý nghĩa Kate của dân tộc Chăm, Champaka.info đã đăng nhiều bài viết trả lời cho một số thành viên của hội Bảo Tồn như Đắc Văn Kiết, Chế Mỹ Lan, Châu Văn Thủ, v.v. nhằm khẳng định rằng Kate là lễ tục tín ngưỡng của bà con Chăm Bà La Môn chứ không phải là ngày kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa trong nghĩa rộng của nó. Hội Bảo Tồn là tổ chức thiện nguyện Chăm tại hải ngoại có quyền hình thành ngày kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa, nhưng không nên đưa nghi lễ này vào lễ hội Kate mang tính cách tín ngưỡng của dân tộc Chăm, vì có thể sẽ dẫn đến sự hiểu lầm trong thế hệ tương lai.

Ngày 13-10-2012, Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa tổ chức Kate 2012 tại San Jose (Hoa Kỳ) trong đó có mục:

Trình bày ý nghĩa Lễ Hội Katê và trao đổi về sự xuyên tạc của Nhóm Champaka đến việc làm của Hội trong thời gian qua. 

Người phụ trách của mục này là ông Kiều Ngọc Quyên, thôn Thành Tín (Ninh Thuận). Trong bài thuyết trình của mình, ông Kiều Ngọc Quyên kết án Champaka và Hội Luận Champa II là tổ chức xuyên tạc đến việc làm của Hội Bảo Tồn về ý nghĩa của Kate. Đây là lời tuyên bố thiếu nghiêm túc nhằm chống lại Champaka và ngày Hội Luận Champa II do Hội Đồng Phát Triển Văn Hóa Xã Hội Champa (Hội Đổng Champa) tổ chức vào tháng 9-2012, mặc dù ngày Hội Luận Champa II chỉ đồng tình với quan điểm của ông Thành Phú Bá cho rằng Kate là lễ tục do bà con Chăm Bà La Môn thường tổ chức hàng năm tại quê nhà chứ không phải là ngày kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa. Như vậy, dựa vào yếu tố nào mà ông Kiều Ngọc Quên cho rằng Champaka và Hội Luận Champa II xuyên tạc việc làm của Hội Bảo Tồn?

Lời tuyên bố của ông Kiều Ngọc Quyên trong hội trường Kate 2012 có sự hiện diện của ông Từ Công Ánh (Chủ Tịch Hội Đổng Champa), Thành Phú Bá (Cồ Vấn Hội Đổng) và Châu Văn Thủ (Thư Ký Hội Đổng). Chính vì thế độc giả muốn biết thế nào là phản ứng của các ông Từ Công Ánh, Thành Phú Bá và Châu Văn Thủ trước thái độ của ông Kiều Ngọc Quyên. Nếu không, dân tộc Chăm có quyền nghĩ rằng Hội Đổng Champa không có lập trường gì về di sản văn hóa Champa.

Hội trường có Từ Công Ánh và Thành Phú Bá

Xem video của Hội Bảo Tồn:

1. Phan Nghi Thuc: http://www.nguoicham.com/video/439
2. Dinh chinh : http://www.nguoicham.com/video/445/
3. Hinh anh sinh hoat Kate: http://www.nguoicham.com/photo/album/246/
4. Video Kate: http://www.nguoicham.com/video/category/28/le-hoi-kate/

Đối với tổ chức Champaka, lời kết án của ông Kiều Ngọc Quyên trong ngày lễ Kate 2012 tại Hoa Kỳ chỉ là một sự khôi hài của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa tại hải ngoại, vì lý do sau đây:

Kate là lễ tục và lễ hội thường diễn ra hàng năm tại quê nhà không có sự kiện một phút mặc niệm và cũng không có nghi lễ dâng vòng hoa trước đài tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Champa. Chính vì thế, tổ chức Champaka chỉ yêu cầu Hội Bảo Tồn không nên biến lễ hội Kate thành ngày kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa như bổn Hội đang làm, vì việc này có thể dẫn đến sự di hại cho di sản văn hóa của dân tộc Chăm, mai sau.

Champaka là cơ quan thông tin, nghị luận và nghiên cứu Champa có nghĩa vụ đứng ra phản đối quan điểm sai lầm của Hội Bảo Tồn về ý nghĩa của Kate chứ không phải xuyên tạc đến việc làm của Hội Bảo Tồn về ý nghĩa của Kate. Phản đối quan điểm của Hội Bảo Tồn về Kate và xuyên tạc về việc làm của Hội Bảo Tồn về Kate là hai vấn đề hoàn toàn khác nhau.

Đây là đài kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa (bên phải) trong ngày Kate tại Hoa Kỳ Lễ hội Kate tại quê nhà không có đải kỷ niệm này. Chính đó là nguyên nhân buộc Champaka phải phản đối hình thức nghi lễ này chứ không phải xuyên tạc việc làm của Hôi Bảo Tồn

Có một điều quan trọng cần nhấn mạnh ở đây là, Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa phải là cơ quan tập trung những trí thức Chăm am tường về văn hóa, ngôn ngữ và chữ viết Chăm. Nhưng đọc giả thấy trong chương trình nghị sự Kate 2012 viết bằng tiếng Chăm của Hội Bảo Tồn có nhiều lỗi chính tả và sai về cách dùng ngữ nghĩa tiếng Chăm, việc làm này có thể gây phương hại đến uy tín của Hội, thí dụ trong vài đơn cử sau :

4. Sa vak dơng gaddơng pieh ssanưng hadơr dom  dahlơu, dom patau bya, dom  chah-ya hu phwơl yaum thaung Bang-ssa Champa. 
(Một phút mặc niệm để tưởng nhớ các bậc Tiền Nhân, các Vua Chúa, các Anh hùng có công gầy dựng và bảo tồn Văn Hoá, Lịch Sử Champa.)

Đọc đoạn trên đây, độc giả đánh giá ngay là Hội không am tường nhiều về tiếng Chăm, bởi:

a) Sa vak (phiên âm quốc tế: Sa Wak) không có nghĩa rõ ràng. Trong tiếng Chăm, Wak có nhiều nghĩa: cái xeng, con cút, số mệnh, viết chữ, treo, v.v. Về thời gian người Chăm dùng : giờ = tuk (bier ni tuk sa paje; gruk nan ngap dalam dua tuk min), phút = minit (30 minit tra radaih merai tal), giây = saat (dalam sa saat min).

b). Dom là tiếng nói. Viết đúng chính tả phải là: Hadom.

c). Dom dahlơu (Hadom Dahlau) ám chỉ những gì đã xảy ra chứ không phải là bậc “tiền nhân”.  Bậc tiền nhân có thể dịch là  Hadom urang mang dahlau.

d). Cahya là ánh sáng, chứ không phải là “anh hùng liệt sĩ”. Những người đã hy sinh vì tổ quốc có thể dịch là  Hadom urang hu kurban ka tanah aia. Còn từ anh hùng có nghĩa là wira (Thành phố anh hùng : Wira Pura)

e). Phwơl yaum ám chi cho “ơn nghĩa” chứ không phải là “công trạng”. Muốn nói “công trạng” phải dùng từ karun.

và v.v..

Tóm lại, Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa là tổ chức có nghĩa vụ bảo tồn ý nghĩa của lễ hội Kate chứ không phải chỉnh lý ý nghĩa của lễ hội Kate thành ngày đấu tranh mang màu sắc chính trị, không mang ích lợi gì cho sự tồn vong của di sản văn hóa Chăm trong tương lai.

K. N. Quyên dùng diễn đàn Kate để kêt án Champaka và Hội Luận Champa II về tội xuyên tạc Hội Bảo Tồn

Phụ Lục

Chương trình Lễ Hội Katê tại San Jose, ngày 13-10-2012 của Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa

(Chương trình viết bằng tiếng Chăm như dưới đây còn có quá nhiều bất cập : sai chính tả và ngữ nghĩa)

I. Nok sa: Tana ssanưng-hadar dom -Dahlơu Champa
 (Phần 1: Lễ Tưởng Nhớ các Bậc Tiền Nhân Champa) 

1. Abih mik-va adei sa-ai mai drưng yaum dơng dagok pieh chaga ngak tana ssanưng hadar. 
(Toàn thể tham dự viên đứng dậy chuẩn bị làm lễ tưởng nhớ các bậc Tiền Nhân.)

2. Tana payer-limah gavang bingu tagok ngauk paban “Bangssa Hadar Karun” Ka dom -Dahluw hu phwơl yaum saung Bang-ssa Champa 
(Lễ dâng vòng hoa lên “Đài Tưởng Niệm” các bậc Tiền Nhân Champa.)

3. Abih mik-va adei sa-ai pajum dauh kadha " Khik Bhum Pasai". 
(Toàn thể đồng hương tham dự cùng hát bài "Truyền Thống Ca: Khik Bhum Pasai," để tạ ơn Tiền Nhân Champa.)

4. Sa vak dơng gaddơng pieh ssanưng hadơr dom  dahlơu, dom patau bya, dom  chah-ya hu phwơl yaum thaung Bang-ssa Champa. 
(Một phút mặc niệm để tưởng nhớ các bậc Tiền Nhân, các Vua Chúa, các Anh hùng có công gầy dựng và bảo tồn Văn Hoá, Lịch Sử Champa.)

5. Abih mik-va adei sa-ai dauk dala thuk-thyam.
(Toàn thể tham dự viên an toạ.)

6. Pajum dauh: “Hận Đồ Bàn”, Rachwak: Xuân Tiên. Abih Kavom pajum dauh. Munui ariengpa Miêu Văn Tuấn (Tốp ca “Hận Đồ Bàn”, Sáng tác Xuân Tiên. do toàn ban họp ca. Đạo diễn Miêu Văn Tuấn)

7. Paha-sakrưn dom twai kaya kaya mai drưng yaum harei Katê.
(Giới thiệu quan khách tham dự lễ hội.) 

8. Ong Đặng Chánh Linh, Ppo di Nhaum pwoch takadha pakak harei Katê.
(Ông Đặng Chánh Linh, chủ tịch Hội, đọc diễn văn khai mạc Lễ Hội KATÊ .)

9. Akhan mat-ar harei Katê  saung ddom ka pruk ngak di Nhaum Khik Padơng Ilimo Champa USA.
(Trình bày ý nghĩa Lễ Hội Katê và trao đổi về sự xuyên tạc của Nhóm Champaka đến việc làm của Hội trong thời gian qua.  Người phu trách - Kiều Ngọc Quyên.).

10. Pwơch dơm-nưy Po Klong Girai di muk Từ Thi. 
( Đọc tiểu sử Vua Po Rome của Bà Từ Thi.)

11 . Dom panwoch khan on gah harei Katê di twai kaya kaya mai drưng yaum.
(Phát biểu cảm tưởng của quan khách tham dự lễ hội.)