Lời của BBT Champaka.info. Dân tộc H’rê còn có tên gọi khác là Chăm Rê, Chom Krẹ, là thần dân của vương quốc Chapa xưa kia. Hôm nay, người H’rê sống chủ yếu ở tỉnh Quảng Ngãi và Bình Định, Theo tổng số điều tra dân số vào năm 2009, người Hrê ở Việt Nam có dân số 127.420 người: Quảng Ngãi (115.268 người, chiếm 90,5% tổng số người Hrê tại Việt Nam), Bình Định (9.201 người), một số còn lại ở Kon Tum, Đắk Lắk và Gia Rai.

Người H’rê làm lúa nước từ lâu đời. Kỹ thuật canh tác lúa nước của người H’rê tương tự như người Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận. Người H’rê chăn nuôi trước hết nhằm phục vụ các lễ cúng bái, riêng trâu còn được dùng để kéo cày, bừa. Nghề đan lát, dệt khá phát triển, nhưng nghề dệt đã bị mai một qua mấy chục năm gần đây.

Người H’rê cũng có lễ đâm trâu như phong tục chung ở Trường Sơn-Tây Nguyên, thích sáng tác thơ ca, ham mê ca hát và chơi các loại nhạc cụ. Trước kia đàn ông H’rê đóng khố, mặc áo cánh ngắn đến thắt lưng hoặc ở trần, quấn khăn; đàn bà mặc váy hai tầng, áo 5 thân, trùm khăn. Nam, nữ đều búi tóc cài trâm hoặc lông chim. Ngày nay, người Hrê mặc quần áo như người Kinh, riêng cách quấn khăn, trùm khăn vẫn như xưa. Phần lớn nữ giới vẫn mặc váy, nhưng may bằng vải dệt công nghiệp. Người Hrê thích đeo trang sức bằng đồng, bạc, hạt cườm; nam nữ đều đeo vòng cổ, vòng tay, nữ có thêm vòng chân và hoa tai. Tục cà răng đã dần dần được xóa bỏ.

Vấn đề bản địa : Thực trạng xã hội của người H’rê hôm nay

By

David Klep (người H’rê Quảng Ngãi)

Thưa quí vị, chúng tôi là người dân bản địa H'rê sinh sống trên miền thượng du Quảng Ngãi, hầu hết là làm nông và đã từ lâu đời là làm ruộng. Tuy nhiên hiện thời thì không đủ ruộng mà làm, đồng thời cũng không đủ đất mà trồng trọt. Con số thiếu ruộng và đất để mà sinh sông lên đến 90% : đó là một thực tế .Trong hoàn cảnh đó bắt buột người dân H'rê chúng tôi quanh năm phải xa nhà để đi làm thuê mướn nhiều tỉnh thành trong nước. Trong số này, đa số là đi làm khắp tỉnh Tây Nguyên như: Datlak, Lâm Đồng, Gia Lai, Đát Nông, v.v., còn lại là đi làm ở các thành phố như : Quảng Ngãi , Đà Nẵng ,Sài Gòn .v.v...Những người phụ nữ, một số ít làm tiền bất hảo rải rác khắp nơi trong nước.

Thưa quí vị, hiện tại riêng con em người H'rê đang tuổi ăn học, đại đa số là bỏ học nữa chừng để đi làm thuê, có một số nhỏ học đến cao đẳng hoặc đại học thì xin việc làm không được, trừ ra là con của cộng sản .

Lý do người dân bản địa H'rê thiếu đất đai sản xuất là vì địa hình địa thế toàn là rừng núi, đời sống rất là nghèo khổ. Tuy nhiên những người có quyền và có tiền, tức là cán bộ cộng sản, họ phá rừng  trông cây (Keo) nguyên liệu và làm giàu lên. Thậm chí, rừng đầu nguồn họ cũng phá luôn, đến mùa nóng, ruộng không có nươc canh tác. Hầu như họ phá gần hết trong mấy tỉnh miền núi ở Quảng Ngãi, tức là vùng của người dân bản địa H'rê .

Thưa quí vị, nói về tín ngưỡng, đặt biệt là tôn giáo Tin Lành, người H'rê chúng tôi đã tin nhận vào khoảng 4% tức là gần 8000 tín hửu trên dân số người dân bản địa H'rê là trên hai trăm ngàn người (200.000) hiện tại. Những số còn lại, đa số là tín ngưỡng theo tập quán, còn một số thì theo lối cộng sản vô thần. Tuy nhiên những người theo tập quán thuần túy thì họ không còn thưc hiện tích cực như ngày xưa nữa .Nghĩa là họ sống gần như là vô thần, ít thờ cúng. Lý do là vì cộng sản luôn tuyên truyền để người dân theo lối sống như họ, thậm chí họ áp đặt phải theo họ, kể cả những người theo tôn giáo Tin Lành. Nếu không thực hiên theo chủ trương của họ, thì họ làm khó đủ điều, chẳng hạn : họ mời xuống xả, công an đến nhà và không cho vào danh sách hộ nghèo. Đặt biệt là tôn giáo Tin Lành , cộng sản tìm cách đàn áp phải nghe và làm theo họ thì họ mới cho sinh hoạt tín ngưỡng của mình. Cho nên đa số những người theo tôn giáo Tin Lành thực hiện theo họ và gần như những con người đó không còn là tin chúa nữa mà là tin và làm theo cộng sản. Đó là lối cai trị độc ác của cộng sản .

Thưa quí vị, mọi văn hóa và đời sống của người dân bản địa H'rê chúng tôi hầu như đã bị mai một, cũng như bị chính sách của cộng sản hóa dân ngu. Hay nói một cách khác, đúng hơn là sự áp đặt và đàn áp tộn giáo văn hóa, tập quán và tín ngưỡng của người dân bản địa H'rê chúng tôi. Bởi từ một đời sống bị áp đặt và đàn áp về văn hóa thuần túy, tín ngưỡng tôn giáo cộng với sự nghèo khổ, cho nên người dân chúng tôi hiện tại sống rất là thiếu tình thương và gần như là vô cảm. Đây là sự thật rất là đáng buồn cho một dân tộc bản địa H'rê của chúng tôi .

Thưa quí vị, trong bài viết này, tôi chỉ tóm tắt sơ lược về đời sống văn hóa tín ngưỡng của người dân H'rê chúng tôi. Rất mong quí vị tìm hiểu thêm và hình dung để hiểu thực trạng của một dân tộc thật đáng lo và đáng buồn của chúng tôi .

Tuy nhiên hy vọng đất nước Việt Nam trong một ngày không xa lắm sẽ có nhân quyền tự do và dân chủ, thì ngày ấy chúng tôi tin sẻ khôi phục lại được tất cả những điều đã mất và đang mất.

Thôn người H'rê