Phụ nữ Chăm

Trong các chủ đề hội luận lần này, chúng tôi thiết nghĩ không thể bỏ qua vấn đề làm thế nào để giải quyết nạn nghèo đói của bà con Chăm. Đây là vấn đề thiết thực nhất, được cộng đồng quan tâm nhiều nhất bởi lẽ khi đời sống vật chất được nâng cao thì bà con có điều kiện tốt hơn nâng cao đời sống tinh thần và trọn nghĩa đối với đời sống tâm linh,  tín ngưỡng, từ đó góp phần giữ gìn bảo tồn bản sắc văn hóa Chăm. Với lý do đó, chúng tôi mạo muội tham luận với chủ đề:

Vấn đề thứ năm

Tại sao người Chăm không còn định hướng để giải quyết nạn nghèo đói,

kéo theo phong trào di dân của giới trẻ sang các thành phố lớn, để rồi không ai có thể đo lường được thế nào là hậu quả của nó.

Kể từ năm 1986, nhà nước thực hiện chủ trương đổi mới từ nền kinh tế tập trung bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng Xã hội Chủ nghĩa, đời sống của người dân trong cả nước bắt đầu được nâng lên. Theo đánh giá của nhiều chuyên gia kinh tế trong và ngoài nước thì trong những năm qua, Việt Nam là một trong những quốc gia đứng đầu về việc cải tổ nạn nghèo đói. Tuy nhiên, nếu so sánh kinh tế giữa người Kinh và người dân tộc thiểu số nói chung và dân tộc Chăm nói riêng thì người Chăm vẫn còn ở mức sống rất thấp và tỷ lệ nghèo đói, thất học, thất nghiệp nhiều hơn dân tộc Kinh. Và điều này đã được báo cáo tại diễn đàn Liên Hiệp quốc vào ngày 28-29.11.2011.

1). Nguyên nhân nạn nghèo đói và di dân trong cộng đồng Chăm

Có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhưng phải thừa nhận nguyên nhân chính dẫn đến bần cùng, nghèo đói của người Chăm là bị mất đất đai qua những biến cố lịch sử và sự thay đổi chính sách đất đai của nhà nước. Lý do để khẳng định điều này là dân tộc Chăm là cộng đồng theo chế độ mẫu hệ và tín ngưỡng thần quyền. Người Chăm sống chuyên về nghề nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi nên đất đai vừa mang ý nghĩa tâm linh vừa là tài sản và là điều kiện để phát triển kinh tế. Các thời kỳ chính về thay đổi quyền sở hữu đất đai của người Chăm kể từ triều vua Thiệu Trị. Đây là thời kỳ đánh dấu một bước ngoặt quan trọng về sở hữu đất đai của người Chăm kể từ khi Champa mất nước (1832). Người Chăm được quyền sở hữu đất đai riêng và có biên giới lãnh thổ riêng ở khu vực hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Nhờ quy chế này mà đời sống kinh tế của người Chăm lúc đó ổn định và thịnh vượng. Quy chế này còn được thực hiện cho đến thời Việt Nam Cộng hòa với việc giao quyền tự trị cho người Chăm ở hai quận An Phước, Hòa Đa và Phan Lý Chàm.

Sau năm 1975, Nhà nước quốc hữu hóa toàn bộ đất đai, lãnh thổ đất đai riêng của người Chăm được nhập vào Hợp tác xã nông nghiệp hay Nông trường quốc doanh. Người Chăm trở nên vô sản, đời sống nghèo đói triền miên.

Sau năm 1986, Nhà nước thực hiện chia khoán đất nông nghiệp cho nông dân, mỗi hộ gia đình chỉ có vài sào đất do sự di cư ồ ạt của người Kinh vào hai tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận.

Gần đây Nhà nước triển khai nhiều dự án trên vùng đất người Chăm định cư và chuẩn bị triển khai dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân ở Ninh Thuận. Điều này có nghĩa quỹ đất đai của tổ tiên người Chăm trước đây nay bị trưng dụng cho mục đích quốc gia dẫn đến người Chăm không còn đất để canh tác.

Người Chăm nghèo khó, không có điều kiện để nuôi con em học hành đến nơi đến chốn; Trẻ em Chăm còn khó khăn về ngôn ngữ nên khó tiếp cận chương trình học vấn, do đó tỷ lệ học sinh thất học nhiều và tỷ lệ thất nghiệp lao động cũng tăng lên. Để duy trì cuộc sống, phụ nữ, thanh niên Chăm phải rời làng vào các thành phố lớn (chủ yếu Sài Gòn) để bươn chải, mưu sinh là một hiện tượng phổ biến trong thời gian gần đây.

2. Thực trạng

• Đấu tranh đòi quyền sở hữu đất đai

Mặc dù được cho là một dân tộc hiền lành, thật thà, chất phác, nhưng trước sự bất công trong xã hội qua việc mất đất đai tổ tiên, ông bà đã bao đời vất vả gầy dựng, người Chăm đã có những cuộc đấu tranh đòi đất đai. Nổi bật nhất là vụ xuống đường ở Văn Lâm. Vụ việc xảy ra kể từ năm 1990, khi nhà nước giải thể nông trường quốc doanh không trả lại đất cho dân hay đền bù thỏa đáng mà lại bán cho các công ty tư nhân Vịnh Hạ Long. Năm 1996, 73 hộ dân Chăm có đất đai liên quan vụ việc này, đưa đơn lên chính quyền Ninh Thuận nhưng không được giải quyết. Năm 2004 họ đã kéo ra tận Hà Nội để nhờ chính quyền can thiệp nhưng được khuyên bảo về địa phương. Năm 2006, họ quyết định xuống đường để đòi hỏi chính quyền giải quyết hồ sơ. Năm 2007, họ tiếp tục biểu tình ở Ủy ban Nhân dân tỉnh Ninh Thuận. Đỉnh điểm của vụ việc là ngày 23-7-2008, chủ yếu là đàn bà và phụ nữ của 73 hộ người Chăm đã chặn và giam xe của phái đoàn Chính phủ khi về thăm Sơn Hải, Ninh Thuận để tiếp tục kiến nghị. Nhưng mãi cho đến nay vụ việc vẫn chưa được giải quyết.

Dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân ở Ninh Thuận sắp đến cũng đã lấy nhiều đất đai của bà con. Mặc dù bị phản đối kịch liệt từ phía người Chăm trong và ngoài nước, bởi lẽ không chỉ những mất đất đai mà còn bị đe dọa tính mạng bởi chất phóng xạ, nhưng dự án vẫn tiếp tục triển khai.

Những sự việc trên đã được tổ chức hội đoàn Chăm tại hải ngoại gửi đơn thỉnh cầu lên Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh vào năm 2008. Tổ chức hội đoàn Chăm cũng đã trình bày những vấn đề này lên Liên hiệp quốc vào năm 2011 và tiếp tục đấu tranh đòi quyền bản địa cho cộng đồng Chăm trong nước theo hiến chương Liên Hiệp Quốc.

• Sư di cư và một số hậu quả

Hiện nay một bộ phận người Chăm chủ yếu thanh niên và phụ nữ phải di cư vào thành phố lớn kiếm sống. Họ làm việc rất vất vả ở nhiều công ty, nhà máy, công trình xây dựng,… Có nhiều việc làm không phù hợp với văn hóa của phụ nữ Chăm vốn thuộc chế độ mẫu hệ nhưng vì cuộc sống mưu sinh họ phải bươn chải kiếm kế sinh nhai qua ngày ở nơi xứ xa, để lại ở làng quê Chăm bao ngôi nhà trống trải, chủ yếu người già và trẻ con, thiếu bàn tay chăm sóc của người phụ nữ Chăm vốn dĩ cần mẫn, dịu hiền. Có những gia đình cha mẹ vào Sài Gòn kiếm sống, con cái ở lại với ông bà ở làng quê đi học không người trông nom. Một số trẻ em Chăm rủ nhau bỏ học vào Sài Gòn đi giúp việc, chăm sóc người già, giữ trẻ, bán vé số… để kiếm tiền phụ giúp gia đình. Tuy nhiên hiện tượng này cũng kéo theo bao điều đáng quan ngại như bị lừa gạt, bóc lột sức lao động hoặc bị hiếp đáp oan uổng mà không có ai bênh vực hay bảo vệ. Ngoài ra một số bạn trẻ bị ảnh hưởng của cuộc sống sôi động và phức tạp nơi đô thị, chạy theo lối sống đua đòi, ăn diện không phù hợp, tiếp cận văn hóa lai căng,… khi trở về quê nhà làm xáo trộn văn hóa làng Chăm. Một hiện tượng đáng quan ngại khác là một số thanh niên mỗi lần về quê thường tụ tập thành nhóm, gây hiềm khích và có khi xảy ra đánh nhau gây mất trật tự an ninh. Tuy nhiên chưa có sự kiểm soát và quản lý chặt chẽ của chính quyền địa phương và diễn biến thường xảy ra là sau các lần đánh nhau họ thường bỏ trốn vào Sài Gòn gây nên bao phức tạp.

• Sự phân biệt đối xử gữa người Kinh và dân tộc thiểu số

Trong nước đã xảy ra những sự phản kháng của người Kinh về các vụ tranh chấp đất đai gần đây rất là quyết liệt kéo theo sự chống đối chính quyền bằng cách nổ súng vào cán bộ cưỡng chế đất đai như trong vụ Tiên Lãng. Dân chúng, đàn ông, đàn bà người Kinh hô hào biểu tình rầm rộ với những gậy gộc, biểu ngữ ở Văn Giang để đòi quyền lợi và đã được Thủ tướng và các cấp chính quyền giải quyết. Trong khi đó, người Chăm cũng xuống đường chủ yếu là phụ nữ với hai biểu ngữ nhỏ và phản đối một cách ôn hòa yêu cầu nhà nước phải bồi thường đất đai của họ. Sau nhiều lần đấu tranh mệt mỏi mà không một ai cứu xét, người Chăm đã xuống đường chặn và giữ xe phái đoàn Thủ tướng (nhưng không thấy Thủ tướng) để trình được đơn cứu xét tận tay các cấp trung ương nhưng mãi cho đến nay vẫn chưa được giải quyết.

Nếu như các tỉnh khác trong nước được đầu tư xây dựng các dự án lớn như dự án dầu khí Dung Quốc ở Quảng Ngãi, dự án Du lịch sinh thái Vinpearl ở Nha Trang, … thì dự án khai thác Bauxit ở Tây nguyên, dự án nhà máy điện hạt nhân ở Ninh Thuận là một tiềm ẩn sự độc hại, nguy cơ hủy hoại con người lại được triển khai trên khu đất của người dân tộc thiểu số.

Một hiện tượng khác cho thấy về sự đối xử không công bằng của nhà nước Việt Nam trong chính sách bảo tồn văn hóa tinh thần của các dân tộc. Xã hội Chăm theo tín ngưỡng thần quyền nên lễ cúng đất đai hay cúng Tháp của người Chăm có rất nhiều ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh. Lễ cúng thường có nhiều nghi thức và lễ vật, cần đòi hỏi khoản kinh phí lớn nhưng người Chăm phải tự quyên góp trong bà con để cúng ông bà, tổ tiên mà không được hỗ trợ kinh phí từ các cấp chính quyền. Trong khi đó các lễ hội lớn của người Kinh như “ Lễ hội Ngàn năm Thăng Long Hà Nội”, Lễ hội Đền Hùng ở Phú Thọ; Lễ hội Chùa Hương ở Hương Sơn, Hà Tây (nay là Hà Nội), Lễ hội Thánh Gióng ở Sóc Sơn, Hà Nội; Lễ hội Cầu ngư ở Cửa Hội, Huế, … được quan tâm và tổ chức hoành tráng bằng ngân sách nhà nước hoặc được hỗ trợ từ các cấp chính quyền, được thông báo rộng rãi và đưa tin lên truyền hình.

3. Giải pháp cho người Chăm xóa đói giảm nghèo

• Tiếp tục đấu tranh đòi quyền bản địa theo hiến chương Liên Hiệp Quốc mà Việt Nam đã ký kết mà chưa triển khai để người Chăm được sở hữu đất đai của ông bà, tổ tiên. Tổ chức hội đoàn Chăm tại hải ngoại nên tiếp tục nghiên cứu các văn bản quy định của quốc tế và tiếp tục kiến nghị, đề nghị Nhà nước Việt Nam công nhận quyền bản địa cho dân tộc Chăm. Khi đó nhiều chính sách dành cho người bản địa sẽ được thực thi và cứu cánh cho cộng đồng Chăm hiện nay.

• Khuyến khích, động viên các mạnh thường quân hay các doanh nhân trong và ngoài nước và nhất là yêu cầu nhà nước Việt Nam dành ưu tiên những dự án phát triển kinh tế trong khu vực của người Chăm hầu tạo công ăn, việc làm cho dân tộc này để người dân nâng cao cuộc sống.

• Cần lập quỹ tương thân, tương ái để tạo điều kiện cho người Chăm nghèo vay vốn có thời hạn làm kinh tế mà không tính lãi để họ yên tâm làm ăn, có thể đầu tư chăn nuôi, trồng trọt hay kinh doanh,…và số tiền này được xoay vòng cho các hộ nghèo sử dụng để cải thiện kinh tế.

• Cần có văn bản đề nghị nhà nước Việt Nam tổ chức các lớp dạy nghề, phát triển làng nghề Chăm truyền thống tạo điều kiện thuận lợi cho phụ nữ Chăm ở làng làm việc không bỏ làng đi làm ăn xa.

• Khuyến khích lập quỹ khuyến học để động viên thế hệ trẻ Chăm hăng say học tập và nghiên cứu. Vì khi có trình độ chuyên môn cao, họ dễ dàng tìm được việc làm và đời sống ổn định hơn.

*

Thiết nghĩ đây là vấn đề thực tiễn nhất nhưng cũng khó khăn nhất. Với tinh thần tương thân tương ái, rất mong Hội luận lần này bàn bạc và đưa ra định hướng làm sao để có nhiều dự án thiết thực cho những người dân còn nghèo khổ.