Pgs. Ts. Po Dharma

Ts. Po Dharma là người Chăm tốt nghiệp từ phân khoa « Lịch sử và văn tự học » của đại học Sorbonne Paris, đã từng giữ chức chuyên gia nghiên cứu và phó giáo sư tại Viện Viễn Đông Pháp chuyên về lịch sử và nền văn minh Champa từ ba thập niên qua. Sinh ngày 9-10-1948, Po Dharma phải về hưu trí vào 65 tuổi, tức là vào tháng 10 năm 2013, thể theo qui chế công chức của nhà nước Pháp. 

Vì chưa tìm ra chuyên gia để thay thế ông, Bộ Đại Học Pháp yêu cầu Ts. Po Dharma phải tiếp tục giữ chức Pgs. cho tới năm 2016 và phục trong phái bộ Pháp tại Mã Lai kể từ tháng 10-2013 để điều hành chương trình hợp tác quốc tế về ngành xã hội và nhân văn học trong khu vực Đông Nam Á.

Trước ngân sách thiếu hụt và nợ nần chồng chất, các « Quốc Gia Liên Hiệp Âu Châu » trong đó có Công Hòa Pháp đang tìm cách giảm bớt tối đa số lượng công chức nhà nước kể cả quân đội. Sự duy trì chức vụ của Ts. Po Dharma thêm 3 năm nữa có mục tiêu duy nhất nhằm tạo điều kiện để ông hoàn thành công trình nghiên cứu khoa học thứ 20 mang chủ đề : « Giới thiệu hình ảnh, tóm tắt nội dung tư liệu hoàng gia Champa » mà Viện Viễn Đông Pháp muốn dân tộc Chăm thấy tận mắt bản gốc của di sản lịch sử này hiện lưu trữ tại Paris qua hệ thống CD-Rom. Đây là dự án hợp tác quốc tế giữa đại học Malaya (Mã Lai), đại học Quảng Châu (Trung Quốc), đại học Ngoại Ngữ Tokyo (Nhật Bản) và Viện Viễn Đông Pháp.

Tư liệu hoàng gia Champa là văn bản chính thức của quốc gia Champa, tập trung 5227 trang trong đó có 4402 trang viết bằng Akhar Thrah Chăm và 825 trang viết bằng chữ Hán, được thị thực bởi 408 ấn triện của 8 triều đại Việt Nam từ thời Bảo Thái (1720-1729) cho đến thời Tự Đức (1847-1883). Theo Ts. Po Dharma, chương trình này đã hoàn tất, nhưng cần thời gian để dò xét lại, nhất là phần chuyển ngữ sang tiếng La Tinh dành cho những ai không đọc được Akhar Thrah Chăm truyền thống. Đây là phần khó khăn nhất và tốn kém rất nhiều thời gian, vì 4402 trang tài liệu hoàng gia Champa viết bởi hàng ngàn người trên mặt giấy « cổ» quá mỏng và bị hư hại, kéo dài hơn một thế kỷ.

Đứng về mặt khoa học, tài liệu hoàng gia Champa là kho tàng quí giá cấu thành kim chỉ nam mà dân tộc Chăm dựa vào đó hầu chỉnh lý lại ngôn ngữ chữ viết Chăm hôm nay, từ qui luật chính tả, cách hành văn, ngữ pháp cho đến tên gọi cá nhân, thôn ấp, chức vụ và ý nghĩa của những từ kỷ thuật mang tính cách chính trị, kinh tế và xã hội, v.v. Và tài liệu hoàng gia Champa cũng cho phép để nghiên cứu lại hệ thống Sakawi (lịch) Chăm hầu trả lời tại sao ngày tháng có sự khác biệt giữa Chăm Phan Rang và Phan Rí, và tìm ra công thức chính xác cho Sakawi Chăm.

Với tư cách là nhà văn tự học chuyên về văn bản viết bằng chữ Chăm, sau khi đã đọc qua 4402 trang tư liệu hoàng gia, Ts. Po Dharma đưa ra kết luận rằng Akhar Thrah Chăm không bao giờ có ký tự "paoh gak" và ký tự "traoh aw không có dar tha" như Ban Biện Soạn tự tiện chế biến. Cũng theo Po Dharma, dưới thời vàng son của vương quốc, người Chăm biết tiếng Chăm qua trường lớp giảng dạy Akhar Thrah Chăm mang tính cách chính qui. Chính vì thế, qui luật chính tả của chữ viết Chăm trong tài liệu này rất chính xác, cố định mà dân tộc Chăm có thể dựa vào đó để chính lý lại những lỗi chính tả cho từng từ vựng của tiếng Chăm hôm nay.

Đây là hai trang tư liệu hoàng gia Champa viết vào năm Vị (1787) mà chúng tôi trích từ chương trình của Ts. Po Dharma. Trong hai trang này, người ta thấy ký hiệu Hua Baluw chỉ nằm trên chữ p’âk (số 4) và huô (vn : huề), còn những chữ khác không có Hua Baluw, như huma (ruộng), mada (có), lo (nhiều) tra (chưa) kuna (xin), v.v. Và Takai Käk chỉ áp dụng vào chữ jiä (thuế). Điều này đã chứng tỏ rằng, ký hiệu Hua Baluw có qui luật rỏ ràng chỉ áp dụng cho một số trường hợp mà thôi, chứ không phải đưa vào tất cả phụ âm cuối cùng của một từ như người Chăm hôm nay thường hiểu lầm.

Trong phiên âm này, (p’) ám chỉ cho pak praong, (s’) = sak praong, (ä) = takai käk, (î) = taikai kik tut takai mäk, (â) = hua baluw. Chữ trong dấu […] là chữ do tác giả thêm vào.

P447-1a [trang 3364]

@ Akaok dahlak Thu Nga Mî Kai Ndoy (vn. Cai Đội) Len Kai Ndoy Auai Ratna Sing --- baol banak Suen (Hậu Sanh) subaol banak Hîm Kei subaol rabaong Njah Ai subaol rabaong Njah Ong Paw Ak Puran Kau Kô (vn : Cựu Cơ) Hîm Puran ganuer huma [hamu] Sun Kei ganuer huma [hamu] --- saong abih drei anak baol nagar Bujai kuna brei thau dhul palak takai P’o mada mang thun nasak nagaray p’âk thun mang nî s’eng P’o Thak Tä thau --- dî nagar Bujai ngan jon [jién] akaok lakei dî khuel [khaol] dahlak s’eng --- mak chuk glac ngan rik gaop kräh harei malam ngan ngap raong raih khuel [khaol] -- lo, s’eng khuel [khaol] dahlak yak P’o Thak Tä s’eng P’o Thak Tä lakau kung --- bayar jon [jién] kung an (vn : án) khuel (khaol) dahlak wek s’eng khuel [khaol] dahlak luai ka P’o Thak Tä nan kung huô (vn : huề) jéng [je], blaoh P’o nan oh thau padai jiä ngan oh thau khuel [khaol] dahlak tra o, yau nan s’eng khuel [khaol] dahlak kuna P’o Kham Sai Kai Bait (vn : Khâm Sai Cai Bếp) Phu Hâ thau padai jiä putao ngan thau abih drei anak baol khuel [khaol]

P’447-1b [ trang 3365]

dahlak mang nî tel hadei, ka khuel [khaol] dahlak pang [peng] griuk jiä ngan gruk rajakar (chính phủ) ma jéng [je], kuna dî dhul palak takai P’o ngap dhar ka akaok khuel [khaol] dahlak,,

Brei kâ Khem Sai Kay Kô (vn : Khâm Sai Cai Cơ) Phuk--- thau nagar Bujai yau dalam harak baol pathau kuna nî,

Dî thun nasak pabaiy dî bulan dua dî harei sa pluh klau klam angar,,

Ấn triện : thời Thái Đức (1778-1793)