Po Nit hay Po Mathik Dhik là con của vua Po Klaong Halau, lên ngôi năm Mẹo (1591/1601) chấm dứt năm Sửu (1603/1613), đóng đô ở Bal Pangdarang. Theo Đại Nam Thực Lục Tiền Biên, vào năm 1611, chúa Nguyễn Hoàng (1588-1613) viện cớ Champa thường quấy phá biên giới bên kia sông Ðà Rằng (Phú Yên), ra lệnh cho tướng Văn Phong xua quân xâm chiếm đất đai Champa nằm ở khu vực giữa đèo Cù Mông và núi Ðá Bia
(Phú Yên). Vua Po Nit đã kháng cự, nhưng do yếu thế nên để vùng đất này bị Nhà Nguyễn chiếm đóng. Kể từ đó, Nguyễn Hoàng và người kế vị là Nguyễn Phúc Nguyên bắt đầu áp dụng chính sách di dân vào lãnh thổ Champa.
Đền thờ vua Po Nit xưa được người Chăm xây dựng vào thế kỉ XVII, tọa lạc trên đồi cát bên cạnh dòng sông Cái (đoạn nối dài của sông Lũy). Đây là địa bàn dân cư Chăm gồm các làng như Palei Kajraow, Palei Takai Ghur, Palei Yok Yang, Palei Ragaok,… (trong đó, Palei Kajraow có thánh đường Chăm Bani đầu tiên ở khu vực Parik sau này chuyển về thôn Bình Thắng). Tuy làng này đã chuyển về nhập cùng palei Panat (Bình Thắng) nhưng mồ mả Chăm Bani thuộc Palei Kajraow vẫn còn nằm ở mảnh đất tổ tiên xưa và con cháu vẫn còn đi tảo mộ hàng năm. Còn Palei Takai Ghur, Palei Yok Yang, Palei Ragaok,…đã chuyển về Palei Dhaong Panan (Bình Tiến), Palei Yok Yang (Bình Hiếu), Palei Ragaok (Bình Đức).
|
Khu đền thờ Po Nit tại Palei Yok Yang hiện nay |
Po Nit từng được nhà Nguyễn ban 8 sắc phong dưới triều vua Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức, Duy Tân, Đồng Khánh, Khải Định. Dưới thời Việt Nam Cộng Hòa, do chiến tranh và nhiều lý do khác, chính quyền đã di dời tất cả các làng Chăm xưa về các làng mới như đã liệt kê ở trên. Tuy nhiên các khu mồ mả Chăm vẫn còn ở lại đó. Năm 1973, đền thờ vua Po Nit được di dời về bên cạnh Palei Yok Yang (Bình Hiếu) thuộc xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận. Đền này cách huyện Bắc Bình khoảng 2km và cách Phan Thiết 68 km về phía Bắc.
Năm 2000, đền thờ Po Nit được công nhận là di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia theo Quyết định số: 16/2000/QĐ-BVHTT, ngày 21 tháng 8 năm 2000.
Trong đền Po Nit hiện nay, gian trung tâm là nơi đặt pho tượng vua Po Nit ngồi trên một bệ đá có hình “Linga” liền khối với bệ “Yoni” hình vuông bên dưới. Đây là một trong những tín ngưỡng Ấn Độ giáo được thần dân Champa sùng bái và tôn kính.
|
Pho tượng vua Po Nit trong đền thờ tại palei Yok Yang hiện nay |
Gian thờ bên cạnh có cửa sổ thông với gian thờ vua Po Nit, là nơi thờ hoàng hậu người Chăm Po Mak Jha và thứ hậu người Việt. Ngoài ra, đền còn có một gian riêng biệt thờ một phiến đá, tượng trưng cho vị tướng theo Hồi Giáo Po Kay Mac (Po Kay Mách). Bên ngoài hai bên đền thờ là hai dãy tượng Kút tượng trưng cho người đã khuất trong hoàng tộc với những chi tiết, hình dạng rất có giá trị về nghệ thuật.
Hàng năm, vào dịp Lễ hội Katê của người Chăm Balamon, đầu tháng 7 Chăm lịch, dân làng tập trung về đền Po Nit tiến hành nghi lễ thờ cúng, dưới sự điều hành của những người có uy tín trong giới chức sắc tôn giáo. Người dân địa phương palei Yok Yang tổ chức Lễ rước Sắc phong vua Po Nit vào Đền.
Tuy nhiên khu di tích đền thờ Po Nit xưa kia do người Chăm xây dựng đầu tiên dường như bị quên lãng. Thay vào đó là sự lấn chiếm đất đai và là nơi cư ngụ của người dân mặc dù các khu mồ mả của Chăm vẫn còn tồn tại ở đây. Đây cũng là một minh chứng cho việc thu hẹp đất đai của người Chăm do sự di cư ồ ạt của người Việt.
|
Dãy tượng Kút của hoàng tộc trong khu vực đền thờ Po Nit |
Triều đại Po Klaong Halau
Po Klaong Halau
Lên ngôi năm Mẹo (1567/1591) chấm dứt năm Mẹo (1579/1603), đóng đô ở Bal Pangdarang.
Po Nit
Con của vua Po Klaong Halau, lên ngôi năm Mẹo (1591/1601) chấm dứt năm Sửu (1603/1613), đóng đô ở Bal Pangdarang.
Po Jaiparan
Em của vua Po Nit, lên ngôi năm Sửu (1601/1606) chấm dứt năm Ngọ (1613/1618), đóng đô ở Bal Pangdarang.
Po Aih Khang
Con của vua Po Jaiparan, đóng đô ở Bal Pangdarang. Dị bản thứ nhất cho rằng Po Aih Khang lên ngôi năm Sửu chấm dứt năm Tuất (1613-1622). Dị bản thứ hai cho rằng ngài lên ngôi năm Ngọ chấm dứt năm Tuất (1618-1622).
|