Po Ina Nagar, Nha Trang

Cũng vì không còn bia ký bàn về Champa kể từ cuối thế kỷ XIII, người ta không nắm vững cho lắm những chi tiết liên quan đến vương triều của người con trai lên ngôi thay thế vua Jaya Simhavarman III. Người ta cũng không biết danh xưng vương hiệu của các vị vua kế tiếp hay những yếu tố nhằm chứng minh rằng

P-B. Lafont

Jaya Simhavarman (La Khải) mất vào năm 1401. Người con trai của ông ta tên là Virabhadravarman (hay Ba Ðích Lại gọi theo biên niên sử Việt Nam) lên ngôi kế vị. Lợi dụng ngày băng hà của vua La Khải, Hồ Quí Ly, vị vua đầu tiên của nhà Hồ thay thế nhà Trần vào năm 1394, xua quân tấn công Champa, nhưng thất bại.

Po Klaong Garai

Sau ngày chiếm đóng Vijaya (Ðồ Bàn), Lê Thánh Tông xua quân xuống miền nam Champa đến ngọn đồi đối diện với mũi Varella và dựng một cột mốc trên núi Ðá Bia (cũng gọi là Thạch Bi) để đánh dấu biên giới của Ðại Việt mà Ðại Nam Nhất Thống Chí đã ghi lại. Biến cố này đã gây bao sự hiểu lầm,

Tài liệu hoàng gia Champa

Từ thế kỷ XVI đến giữa thế kỷ XVII, các tin tức mà biên niên sử Việt Nam cung cấp về vương quốc Champa, tức là Chiêm Thành, rất hiếm hoi, vì các tư liệu này chỉ chú tâm đến cuộc nội chiến của Ðại Việt, hết nhà hậu Lê chống nhà Mạc đến cuộc gây chiến của chúa Trịnh ở miền bắc chống lại chúa Nguyễn ở miền nam.

Tháp Po Rome

Trong suốt 60 năm đầu tiên của thế kỷ XVIII, người ta không biết nhiều về tình hình chính trị đã xảy ra trong vương quốc Champa-Pandurang. Ngược lại, các tài liệu viết bằng tiếng Chăm và một vài đoạn nằm trong biên niên sử Việt Nam thường nêu ra hàng loạt các cuộc xung đột giữa người Kinh và Chăm

P-B Lafont

Sau ngày chiến thắng chống quân Tây Sơn vào năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi lấy vương hiệu là Gia Long và trở thành thủ lãnh tối cao của một quốc gia thống nhất mà ông ta đặt tên là Việt Nam. Kể từ đó, Gia Long phục hưng lại vương quốc Champa nhưng không công nhận quyền độc lập và qui chế chính trị của nó.

Tu sĩ Chăm

Một khi đã ngã về phe của Lê Văn Duyệt, kéo theo sự cắt đứt mọi mối liên hệ với triều đình Huế, vương quốc Champa chẳng thu được một mối lợi gì trong chiến lược liên minh với Lê Văn Duyệt. Theo các tư liệu Chăm cho biết, Lê Văn Duyệt vẫn đeo đuổi chính sách Việt Nam Hóa đối với dân tộc Champa

Bà cụ Chăm

Một khi Champa bị xóa bỏ trên bản đồ, thần dân của vương quốc này phải gánh chịu bao thống khổ trước sự áp chế của triều đình Huế. Họ phải đóng thuế gấp đôi bằng hiện vật và hiện kim thể theo lời yêu cầu của quan lại Việt Nam để họ có cơ hội bỏ vào túi riêng. Bên cạnh sự áp chế về thuế vụ, dân tộc Champa

P-B. Lafont

Người ta không thể kết thúc một tác phẩm khái lược về lịch sử Champa mà không nói đến thực trạng dân số của vương quốc này. Trong quá trình lịch sử, vì có sự tác động của yếu tố địa dư, dân số Champa ở khu vực đồng bằng hay cao nguyên cũng không phát triển nhanh chóng dù thời kỳ Ấn Hóa

Cũng giống như các quốc gia nằm trong khu vực vào thời kỳ Ấn Giáo và những giai đoạn tiếp theo, Champa là một vương quốc dựa vào quân chủ chuyên chế để làm mô hình tổ chức chính trị của mình. Nhưng Champa không phải là một quốc gia trung ương tập quyền như một số nhà khoa học thường hiểu lầm, mà là một quốc gia liên bang