Quảng Đại Cẩn

Thay lời tựa: Chúng tôi rất cám ơn Ts. Po Dharma đã giúp chúng tôi nhiều tư liệu quí giá để hoàn thành bài phản hồi này.

“Kate lễ hội bản địa truyền thống Champa: Sự tiếp nối của văn minh Sa Huỳnh” ra mắt trên mạng web www.diendanvijaya.com” vào tháng 6 năm 2010 là một công trình nghiên cứu của Quảng Đại Cẩn (QDC),

nguyên cán bộ của Ban Biên Soạn Sách chữ Chăm, tốt nghiệp Pts. tại đại học Hawaii, Hoa Kỳ.

So với Trương Văn Món và Đàng Năng Hòa là hai Pts người Chăm cùng thế hệ được đào tạo tại nước ngoài nhưng có rất nhiều triển vọng về công trình khoa học liên quan đến lịch sử và nền van minh Champa, QDC là nhân vật ngoại lệ trong thế hệ trẻ của người Chăm hôm nay muốn dấn thân vào nghề nghiên cứu. Hầu hết những bài viết của ông ta liên quan đến di sản văn hóa Chăm chỉ dựa vào sự phỏng đoán riêng tư hay những nguồn tư liệu nhảm nhí để làm cơ sở cho bài nghiên cứu của mình, để rồi từ đó những công trình của QDC không nhằm bảo tồn di sản văn hóa Champa nữa, mà là tàn phá đi di sản tinh thần của dân tộc này. Bài khảo luận “Kate lễ hội bản địa truyền thống Champa: Sự tiếp nối của văn minh Sa Huỳnh” do QDC thực hiện là một thí dụ điển hình mà chúng tôi muốn đưa ra phân tích ở đây.

1). Kate và Sa Huỳnh: một tựa đề lường gạt độc giả

Để thu hút sự chú ý của độc giả, QDC dùng những cụm từ rất bóng bảy và hùng hồn để đặt tên cho bài viết của mình: “Kate lễ hội bản địa truyền thống Champa: Sự tiếp nối của văn minh Sa Huỳnh”.

Nhìn qua tựa đề, độc giả lấy làm phấn khởi, vì có dịp để học hỏi thêm thế nào là nguồn tư liệu mới mẻ mà QDC dựa vào đó để chứng minh tại sao có sự liên hệ giữa lễ tục Kate với Sa Huỳnh, một nền văn minh cổ đã có mặt trên địa bàn Đông Nam Á (Champa, Thái Lan, Taiwan, Phi Luật Tân) vào khoảng 1000 năm trước Tây Lịch. Khi đọc hết bài viết, người ta thấy rằng QDC cố ý lường gạt độc giả thì đúng hơn, vì trong nội dung của bài này, QDC không nhắc đến Sa Huỳnh một lần nào. Đây là thái độ không nghiêm túc và phi khoa học của một nhà nghiên cứu người Chăm hôm nay.

Dù QDC có chứng minh Kate có liên hệ với Sa Huỳnh đi nữa, bài viết của QDC vẫn là một thể loại văn chương hư ảo không có giá trị gì, vì ai cũng biết Kate là lễ tục của dân tộc Chăm Ahier chỉ xuất hiện ở khu vực Panduranga sau thế kỷ thứ 15 mà thôi (xem Po Dharma, Harak Champaka 41), không liên hệ gì đến văn hóa Sa Huỳnh ra đời vào khoảng 1000 năm trước Tây Lịch.

Mục tiêu của bài khảo luận nhằm chứng minh rằng Kate có xuất xứ từ thời Sa Huỳnh, nhưng tác giả không bao giờ nhắc một chữ hay một câu nào đến Sa Huỳnh trong bài viết đã chứng minh rằng QDC là nhà nghiên cứu có tư duy không bình thường rồi.

2). Méo mó sự thật

Trong bài khảo luận này, QDC cho rằng Harak Champaka “đã có cách tiếp cận, nhìn nhận và đánh giá lễ hội Kate đang thực hiện ở hải ngoại theo một cách khác thường và “phát minh” ra hai định nghĩa khác nhau về Kate”.

Đây là thái độ cố tình méo mó sự thật để hạ bệ Champaka thì đúng hơn. Vì rằng, Harak Champaka không “tiếp cận”, không “đánh giá” và cũng không “phát minh” ra hai định nghĩa khác nhau về Kate tại Hoa Kỳ như QDC bịa ra, mà là trình bày lại một cách rõ rệt sự khác biệt về ý nghĩa của Kate giữa hai hội đoàn Chăm Ahier tại Hoa Kỳ mà thôi:

1). Hội Truyền Thống Văn Hóa Champa cho rằng Kate là lễ tục nhằm tưởng nhớ những người Chăm Ahier quá cố.
2). Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa mà cô Chế Mỹ Lan là thành viên, cho rằng Kate là lễ hội nhằm tưởng niệm các bậc anh hùng liệt sĩ Champa.
Đây là hai định nghĩa Kate do hai hội người Chăm tại Hoa Kỳ đưa ra. Thế thì tại sao QDC lại cho đó là sự phát minh của Harak Champaka. Là một nhà khoa học, QDC không có quyền bịa ra cốt truyện để gán cho người khác.

3). Không chính xác khi viết văn tiếng Việt

Cũng theo QDC, “Kate từng có nhiều tên gọi khác nhau như là lễ hội truyền thống, lễ hội tin ngưỡng bản địa...”
Đây là phong cách của những người viết lách thì đúng hơn. Vì rằng “lễ hội truyền thống, lễ hội tín ngưỡng bản địa...” không phải là tên gọi Kate, mà là cụm từ tiếng Việt để định nghĩa thế nào là Kate mà thôi.

4). Mâu thuẫn về ý nghĩa của Kate

Trong bài viết, QDC khẳng định rằng: “Kate chỉ có một ý nghĩa duy nhất vốn có được các thế hệ người Chăm tiếp nối nhau lưu giữ”.

Đây là lối biện luận của một người bình dân viết bài khảo luận chứ không phải là quan điểm của một nhà khoa học nữa. Một bên, QDC khẳng định rằng Kate chỉ có “một ý nghĩa duy nhất” tức là QDC không bao giờ chấp nhận bất cứ ai tìm cách thay đổi nội dung và ý nghĩa Kate mà bà con Chăm Ahier đang thực hiện tại Việt Nam hôm nay. Trong khi đó, QDC lại ủng hộ quan điểm của Chế Mỹ Lan cho rằng Kate là quốc lễ, có một phút mặc niệm và dâng vòng hoa chiến thắng cho anh hùng liệt sĩ Champa. Thế thì đâu là ý nghĩa duy nhất của Kate nữa!

Là người Chăm xuất thân từ quê hương Panduranga, QDC có thấy người Chăm nào tại Việt Nam hôm nay đứng ra làm một phút mặc niệm hay dâng vòng hoa chiến thắng nhân dịp Kate hay không?

5) Mâu thuẫn về nguồn gốc Kate

Điều đáng ngạc nhiên nhất khi đọc phong cách lập luận của QDC: “Đất nước Chămpa .... có khắp nơi đền đài, dinh thự, vàng bạc châu báu và lễ hội múa hát quanh năm.... Một trong các lễ lớn đó chắc chắn là dấu vết của Kate”.

Trên tựa đề của bài viết, QDC dám khẳng định rằng Kate có xuất xứ từ thời Sa Huỳnh, ra đời vào khoảng 1000 năm trước Tây Lịch, thế thì tại sao QDC lại tự mâu thuẫn với quan điểm của mình bằng cách nghi ngờ rằng trong các lễ lớn tại Champa “chắc chắn là dấu vết của Kate”. Có chăng đây chỉ là bài viết lá cải, thành ra QDC nói sao cũng được và lý luận như thế nào cũng xong.

Lời tuyên bố này đã chứng minh rằng QDC không biết Kate phát xuất từ đâu và ông ta cũng không biết Kate có từ lúc nào. Thế thì bài nghiên cứu về Kate của QDC có mục tiêu gì? QDC muốn chứng minh Kate có xuất xứ từ thời Sa Huỳnh hay là bảo vệ một cách mù quáng quan điểm sai lầm về Kate của Chế Mỹ Lan ?

6). Gian trá nguồn tư liệu

Nhằm chứng minh cho vai trò của một nhà nghiên cứu, QDC tìm cách bịa ra những dữ kiện lịch sử cho rằng: “tư liệu trong Đại Nam Nhất Thống Chí cho rằng Kate là lễ hội dân gian có qui mô lớn như tết nguyên đán”.

Đây cũng là một thể loại văn chương lòe bịp độc giả. Vì rằng Đại Nam Nhất Thống Chí là bộ sách địa lý của Quốc Sử Quán triều Nguyễn viết dưới thời vua Tự Đức (1847-1883) nhưng không có tập nào, chương nào hay trang nào nhắc tên Kate của người Chăm.

Là một nhà nghiên cứu có bằng cấp Pts., QDC không nên làm nghề gian trá tư liệu để xây dựng cho bài viết của mình. Đây là điều cấm kỵ trong qui luật của khoa học: biết thì nói, không biết thì thôi. Có chăng đại học Hawaii không dạy cho QDC về những qui luật này!

7). Lạm dụng tên tuổi Trương Văn Món

Nhằm chứng minh Kate là lễ tục của toàn thể dân tộc Chăm, QDC lập lại quan điểm Kate của của Trương Văn Món đăng trong Lễ Hội của người Chăm (2003, trang 135) : “Đây là lễ hội của người Chăm nhằm tưởng nhớ các vị Nam thần như Pô Klong Garai, Pô Rôme (vua) & Và tưởng nhớ ông bà tổ tiên, trời đất đã phù hộ độ trì cho con người”

Xin nhấn mạnh ở đây, cụm từ người Chăm mà Trương Văn Món dùng ở đây, không ám chỉ tất cả người Chăm (Ahier và Awal) có nghĩa vụ tổ chức ăn mừng Kate như QDC suy đoán. Vì trong tác phẩm này (trang 136), Trương Văn Món cho biết rõ ràng Kate là lễ tục của dân tộc Chăm Ahier và do tăng lữ Chăm Ahier tổ chức tại đền tháp.

Có chăng QDC muốn méo mó bài viết của Trương Văn Món để bào chữa cho những sai lầm của mình, vì QDC đã lỡ tuyên bố Kate là quốc lễ của dân tộc Champa, nhưng trên thực tế Kate chỉ là lễ tục của giáo phái Chăm Ahier.

8). Xây dựng văn chương phe nhóm

Điều đáng chú ý nhất đó là QDC tuyên bố rằng: “ Căn cứ trên hiện thực nêu trên và thực tế đại lễ Katê tại Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa và Hội Truyền Thống Champa Hoa Kỳ các năm qua, chúng tôi thấy hoàn toàn đúng như Kate bên nhà “.

Nội dung của đoạn này đã cho thấy QDC đang đóng vai trò của một người cán bộ làm nghề tuyên truyền cho quan điểm của bè phái hơn là một vị Pts. làm công tác khoa học.

QDC đừng quên rằng chỉ có Hội Truyền Thống Champa của người Chăm Ahier có trụ sở tại Sacramento (Hoa Kỳ) đặt dưới quyền cố vấn của cựu dân biểu Lưu Quang Sang đã từng tổ chức Kate đúng theo truyền thống tại quê nhà. Vì trong ngày lễ tục này, bà con Chăm Ahier thường cúng quẩy để tạ ơn những người quá cố và tổ tiên ông bà của họ, có phần lễ hội thông qua các màn văn hóa và nghệ thuật để đón mừng mùa Kate.

Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa tập trung hầu hết Chăm Ahier Bình Thuận, có trụ sở tại San Jose mà cô Chế Mỹ Lan là thành viên, tổ chức Kate hoàn toàn khác biệt với Kate tại quê nhà, vì có một phúc mặc niệm, dâng vòng hoa chiến thắng trước đài tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Champa làm bằng giấy và hát bài Bhum Pasai, v.v. Thế nhưng, QDC dám cho đó là “hoàn toàn đúng như Kate bên nhà” ? QDC có thấy người Chăm Ahier nào tổ chức một phút mặc niệm và dâng vòng hoa chiến thắng trong ngày Kate của họ?

Đây chỉ là thái độ của một nhà khoa học vô trách nhiệm, nhằm bảo vệ cho bè phái thì đúng hơn.

9). Không nắm vững nền văn minh Champa

Cũng trong bài viết này, QDC tìm cách phản đối qua điểm của Po Dharma, vì Po Dharma lúc nào cũng “nhìn thấy Kate chỉ là lễ tục Ahier thờ thần Shiva và Bhargavati”.

Là một Pts tốt nghiệp từ đại học Hoa Kỳ, có chăng QDC nên học hỏi thêm thế nào là nền văn minh Champa trước khi bàn đến Kate của vương quốc này.

Ai cũng biết, Po Rome, Po Klaong Garai và Po Ina Nagar mà người Chăm đang thờ phụng trong đền tháp tại Ninh Thuận hôm nay chỉ là hình tượng của thần Shiva và bà Bhagavati, phát xuất từ nền văn minh Ấn Giáo. Nếu cho rằng tượng Po Rome và Po Klaong Garai không phải là hình thể của thần Shiva và Po Ina Nagar không phải là tượng của nữ thần Bhagavati, thế thì QDC cho đó là tượng gì?

Chỉ cần xem hình Po Rome dưới đây, người ta dư biết đây là tượng thần Shiva, vì vua Po Rome chỉ có 2 tay như bất cứ ai trên trần gian này chứ không thể có 8 tay đang cầm những bảo vật của Ấn Giáo được.
Có chăng QDC không trải qua khóa đào tạo về nền văn minh Champa thành ra không nhận diện được đó là tượng Shiva và nữ thần Bhagavati?

10) Thiếu học hỏi về lịch sử Hồi Giáo du nhập vào Champa

QDC cho rằng “đến thế kỷ thứ X ... [Champa] nhận thêm văn minh Hồi giáo là phụ hệ, trọng nam”.

QDC đừng quên rằng, kể từ thế kỷ thứ X, vương quốc Champa chỉ bắt đầu tiếp xúc với các thương thuyền Hồi Giáo sang buôn bán, chứ không phải vương quốc này nhận thêm văn minh Hồi Giáo. Vì rằng, Hồi Giáo chỉ du nhập vào Champa hay các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á sau thế kỷ thứ 16 mà thôi. Có chăng QDC không đọc những tư liệu viết về lịch sử Hồi Giáo sang Champa?

11). Không đọc kỹ bài viết của mình

QDC viết rằng Po Ina Nagar được người Việt tiếp thu và lưu giữ truyền thống thờ mẫu, với những tên gọi khác như: “Thiên Y Ana, Bà Chúa Xứ, Chùa Thiên Mụ, Muk Juk”.

Là một Pts., QDC phải nghiêm túc hơn và chính xác hơn khi viết bài khoa học, vì rằng không có người Việt nào gọi Po Ina Nagar là “Chùa Thiên Mụ, Muk Juk” như QDC nêu ra.

12). Nhằm lẫn giữa nhân vật lịch sử và thần linh tôn giáo

QDC viết rằng: “Không phải ngẫu nhiên trong lời tụng ca công đức các ngài của On Kadhar có đề cập đến các thần Islam: Po Allwah, Po Li, Po Phuatimâh, Po Biruw, Po Hanim Pan, Nai Mâh Ghang Tang Nagar”.
QDC tự mâu thuẫn với chính ông ta. Một khi chấp nhận các thần linh Hồi Giáo được tôn thờ trong Kate, thì QDC không thể định nghĩa Kate là ngày kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa nữa. Vì rằng Po Allwah, Po Li, Po Phuatimâh, Po Biruw, Po Hanim Pan, Nai Mâh Ghang Tang Nagar là thần linh của dân tộc Champa, chứ không phải là anh hùng liệt sĩ của vương quốc này.

13) Không am tường về phong tục tập quán

Dựa vào bài viết của Mai Tường và Bá Đại Long đăng trong tập san Vijaya, QDC cho rằng “đền thờ Ahier là thang Banrach: hay Ahier là Thang Banrach trụ trì bởi các Po Dhia”.

Đọc đến đây, độc giả không biết QDC muốn nói gì, vì phong cách viết văn tiếng Việt quá lượm thượm không làm sáng tỏ vấn đề. Thêm vào đó, Banrach (viết đúng chính tả phải là Baganrac) chỉ là cái rương nhỏ làm bằng may mà Po Adhia dùng để lưu trữ một số vật dụng nghi lễ và kinh kệ của ông ta, thế thì tại sao QDC lại cho đó là đền thờ của người Chăm Ahier. Thêm vào đó, QDC có thấy người Chăm nào mang lễ vật để cúng quẩy trước cái rương Baganrac hay không? Mai Tường và Bá Đại Long đã viết sai lầm về ý nghĩa của Baganrac. QDC là nhà nghiên cứu phải có nghĩa vụ chỉnh đốn lại sai lầm của Mai Tường và Bá Đại Long, chứ không phải quảng bá những sai lầm đó.

Đứng trên phương diện tôn giáo, Baganrac chỉ là cái rương làm bằng may biểu tượng cho quyền lực thiêng liêng của Po Ahia thuộc về giáo phái Ahier, chứ không phải là đền thờ của người Chăm Ahier.

14) Lý luận phi khoa học

QDC cho rằng “các tháp Chàm là những tượng đài, lăng tẩm tưởng niệm các vì vua không thể hiểu nhầm là nhà thờ Balamon hay Ahier”.

Càng viết, QDC càng vấp phải thêm sai lầm vì ông ta không học hỏi gì về lịch sử và nên văn minh Champa.
Đền tháp không phải là lăng tẩm tưởng niệm các vị vua Champa mà chỉ là ngôi đền để thờ phụng vị vua nào đã đứng ra xây cất đền này. Một khi vua này bị truất phế, những vị vua khác lên nắm chính quyền không còn quan tâm đến đền tháp này nữa. Chính đó là nguyên nhân giải thích tại sao đền tháp không phải là lăng tẩm tưởng niệm các vua chúa Champa như đài chiến sĩ trong nghĩa hiện đại hôm nay.

Tại khu vực Phan Rang và Phan Rí hôm nay, ngoại trừ đền Po Klaong Garai, Po Rome và Po Nagar nơi mà người Chăm thường lui tới để cúng quẩy, các đền tháp khác từ nam sang bắc như đền Trình Tường, Thuận Đông, Po Panraong Kamar, Tô Lý, Thanh Hiếu, Po Nraop, Po Nagar Tawait, Po Kabrah, Po Nagar Taha, Po Pan, Hòa Lai, Po Binthuer, v.v. chỉ là nơi hoang phế, vì người Chăm không bao giờ dâng lễ vật tại đền này nhân dịp Kate. Thế thì đâu là lăng tẩm tưởng niệm các vị vua Champa như QDC dám khẳng định.

15) Không am tường về ngôn ngữ chữ viết Chăm

QDC cho rằng bài cung thỉnh Ong Kadhar chỉ nhằm: “ca ngợi công đức các ngài, và cung tiễn, vào dịp lễ Kate, không bao giờ thấy xuất hiện từ Shiva, Vishnu, Brahma, hay Bhargavati” 

Lời tuyên bố này chứng tỏ rằng QDC không đọc bài cung thỉnh của Ong Kadar mà chỉ nghe lóm thì đúng hơn.

Trong ngày Kate tại đền Po Rome, Ong Kadhar hát bài tôn vinh Po Rome trước tượng Po Rome có 8 cánh tay đang cầm bảo vật Ấn Giáo. Thế thì tượng này là tượng thần Shiva có 8 cánh tay hay là tượng của Po Rome, vì vua này có 8 cánh tay? Đừng quên rằng vua Po Rome chỉ có 2 cánh tay như QDC mà thôi.

Dù Ong Kadhar có nói gì về Po Rome trong bài hát đi nữa, nhưng phong cách Ong Kadhar đang tôn vinh hình tượng Po Rome có 8 cánh tay, thì đây là nghi lễ của Ong Kadhar đang tôn vinh thần Shiva mà thôi.

Thêm vào đó, chúng tôi dám khẳng định rằng QDC không hiểu Ông Kadhar hát trong ngày Kate có nội dung gì? Vì bài cung thỉnh của Ong Kadhar chỉ nhắc lại những lai lịch huyền thoại của những thần linh Champa chứ không phải là lai lịch của vua chúa Champa. Đây là nguyên văn bài cung thỉnh mà Ong Kadhar hát về Po Rome trong ngày lễ Kate mà Trương Văn Món ghi lại (Lễ Hội Người Chăm, 2003, trang 345):

Đường vào tháp Po Rome, đường chạy dọc rẽ lối hai
Đường vào đồi dài, vắt ngang tháp Po Rome
Thoáng nhìn thấy bóng người chỉ lối, trên đồi cao Po Rome hiện ra
Nước tràn về đập vỡ ra, Po Rome hiện về đấp đập giữ nước
Thần Po Rome dẫn nước vào ruộng, dân làng đón nước về cày cấy
Trai làng chất đá đấp đập, ngăn sông nước chảy thành hai nhánh sông
Trai làng bơi thuyền trên sông nước
Hoàng hậu tắm mình trong dòng nước mát
Ngủ đêm lạnh hoàng hậu ôm chồng

Đọc qua bài cung thỉnh này, thế thì đâu là công đức dựng nước và xây dựng đất nước Champa của vua Po Rome như QDC đưa ra. Trên thực tế, đây chỉ là bài ca tụng thần Po Rome (chứ không phải là vua Po Rome) qua biểu tượng của Shiva đã có công đem lại cho dân tộc Chăm mưa thuận gió hòa, ruộng nương có nước, v,v, chỉ có thế thôi.
Nếu cho rằng bài hát của Ong Kadhar trong ngày Kate nhằm ca ngợi vua chúa và anh hùng liệt sĩ Champa, thế thì Po Li, Po Phuatimâh, Nai Mâh Ghang Tang Nagar, v.v. chỉ là những bậc thánh của Hồi Giáo, có liên hệ gì với anh hùng chiến sĩ Champa mà Ong Kadhar phải đứng ra ca tụng các ngài?

16). Chế biến sai lầm về tên gọi Kate

Theo QDC, “Tên gọi Kate có thể khác, hình thức tổ chức có thể khác nhau theo thời gian, không gian“

Không biết QDC dựa vào đâu để đưa ra những lý thuyết khôi hài này. Tên gọi Kate và hình thức tổ chức Kate không thể khác nhau được, vì rằng,
a). Dân tộc Chăm hôm nay chỉ có một cụm từ duy nhất để ám chỉ cho lễ tục Chăm Ahier diễn ra vào ngày mồng 1 tháng 7 Chăm lịch là Kate, chứ không có cụm từ thứ hai nữa.
b). Và dân tộc này không tổ chức lễ tục Kate có nhiều hình thức khác nhau tùy theo thời gian và không gian như QDC khẳng định.

Theo truyền thống, Kate là lễ tục tín ngưỡng do bà con Chăm Ahier tổ chức trước tiên là trên đền tháp có sự hiện diện của các tăng lữ Chăm Ahier, sau đó là Kate trong thôn làng và cuối cùng là Kate trong gia đình Chăm Ahier, trong khi đó bà con Chăm Awal không tổ chức Kate trong thôn xóm và gia đình của họ. Thế thì đâu là yếu tố mà QDC dựa vào đó để cho rằng tên gọi Kate có thể khác nhau và hình thức tổ chứ Kate có thể khác nhau.

17) Suy đoán sai lầm về lai lịch của Po Ina Nagar

Mặc dù đã khẳng định rằng Kate là lễ tục đã có mặt tại Champa từ thời đại Sa Huỳnh gần 1000 năm trước Tây Lịch, nhưng QDC lại đưa ra câu nghi vấn về nguồn gốc của lễ tục này: “Phải chăng đó là lễ hội Po Ana Nagara? Hoặc dễ hiểu nhất là tại khởi nguồn Vương quốc Champa, chưa có vua, thì lời tụng của On [viết đúng chính tả: ong] Kadhar lúc bấy giờ chắc chắn chỉ có một Po Ana Nagar”.

Câu nghi vấn này đã chứng minh rằng QDC không học, không đọc và cũng không biết gì về lịch sử và nền văn minh Champa thì đúng hơn. Một trí thức Chăm có học vị Pts như QDC mà không nắm vững những yếu tố cơ bản về lịch sử và nền văn minh Champa, thì không nên dùng ngòi bút để bàn về văn hóa của vương quốc này.

Ai cũng biết, Champa là vương quốc ra đời vào thế kỷ thứ 2, một quốc gia chịu ảnh hưởng nền văn minh Ấn Độ, rất tôn sùng Shiva, một vị thần linh có rất nhiều phu nhân, đáng kể nhất là Bhagavati, Durga, Kali, Parvati, Kannaki, Uma, Kumari, Rudrani, v.v. Trong nhóm thần linh này, Bhagavati là nữ thần được tôn thờ nhất ở vương quốc Champa. Đây là một yếu tố sơ đẳng mà QDC cần phải nắm vững trước khi bàn đến Po Ina Nagar “Thánh Mẫu của vương quốc” tức là chức danh của Bhagavati, phu nhân của Shiva, chứ không phải là tên gọi của nữ thần này như ông QDC suy đoán,

QDC đừng quên rằng Champa ra đời vào thế kỷ thứ 2, một vương quốc đã có một hệ thống tổ chức triều đình rất là vững chắc, trong khi đó Po Ina Nagar chỉ ra đời vào thế kỷ thứ 9 tại vương quốc này. Thế thì đâu là dữ kiện mà QDC dựa vào để kết luận rằng Po Nagar ra đời trong khi đó vương quốc Champa chưa có vua chúa?

Những nhà nghiên cứu dư biết, nữ thần Bhagavati, phu nhân của Shiva được tôn vinh lần đầu tiên tại Champa trong một cái đền làm bằng gỗ nằm trong quần thể của Tháp Nha Trang vào năm 817 dưới thời vua Harivarman I. Gần một thế kỷ sau, tức là vào năm 918, vua Indravarman II ra lệnh đúc tượng bà Bhagavati bằng vàng, nhưng bị đoàn quân Campuchia đánh cắp vào năm 965. Chính vì thế vua Sri Jaya Indravarman phải làm lại tượng bà bằng đá để né tránh sự quấy phá của quân xâm lược. Kể từ đó, mỗi năm, vua chúa Champa thường mang lễ vật để cống hiến cho nữ thần này.

Sau ngày thắng trận chống quân Đại Việt vào năm 1170, vua Jaya Harivarman I tôn vinh bà Bhagavati thành một nữ thần mang chức danh là Po Ina Nagara, tức là “Thánh Mẫu của vương quốc” để cám ơn sự phù hộ của bà. Mười ba năm sau, tức là năm 1183, vua Jaya Indravarman III phong thêm cho nữ thần này một chức danh nữa mang tên là Bhagavati Kautharesvari (Bà Chúa Xứ Kauthara).

Mặc dù đã mang chức danh là Po Ina Nagara (Thánh Mẫu vương quốc), nhưng đền của bà vẫn là một ngôi nhà kiến trúc rất sơ sài. Phải chờ cho đến năm 1256, công chúa Champa tên là Ratnavali đã ra công xây dựng một tháp riêng cho nữ thần này nằm trong quần thể của đền Nha Trang mà người ta vẫn còn thờ phượng cho tới hôm nay.
Năm 1771 đánh dấu sự bùng nổ chiến tranh giữaTây Sơn và Nguyễn Ánh. Vì không còn phương tiện đến Nha Trang để thờ phượng bà nữa, người Chăm dời đền thờ Po Ina Nagar sang khu vực Phanrang.

    Tóm lại, Po Ina Nagar là chức danh của Bhagavati, phu nhân của Shiva, chỉ xuất hiện tại Champa vào năm 817 và đền của Po Ina Nagar chỉ xây dựng vào năm 1256. Chính vì thế, QDC không nên lừa gạt độc giả cho rằng Po Ina Nagar đã có mặt tại Champa trong khi vương quốc này chưa có vua chúa. Đây là thái độ vô trách nhiệm của một người làm nghề nghiên cứu, vì dám đứng ra chế biến lai lịch của Po Ina Nagar mà ông chính ông ta không biết nữ thần này là ai.

18). Suy đoán sai lầm về chế độ mẫu hệ

Trong bài viết này, QDC còn cho rằng: “Truyền thống thờ mẫu và văn hóa mẫu hệ không bị phai nhạt, dù trải qua thời kỳ đầu lập quốc Lâm Áp (...) văn hóa trọng nam (...) sau đó tiếp thu văn minh Ấn độ (...) cũng phụ hệ, đến thế kỷ thứ X, nhận thêm văn minh Hồi giáo là phụ hệ, trọng nam. Ngày nay người Cham vẫn nguyên vẹn tôn vinh Po Ana Nagar, là Nữ Thần Mẹ Xứ Sở”.

Lời tuyên bố này đã chứng minh rằng QDC chỉ nghe lóm về chế độ mẫu hệ hay tiếp thu qui chế mẫu hệ theo sự suy đoán riêng tư của ông ta mà thôi, vì lý sau đây:

a). Chế độ mẫu hệ là một thể chế tổ chức gia đình rất phổ biến trong cộng đồng của các dân tộc nói tiếng Đa Đảo đã xuất hiện gần hàng trăm thế kỷ trước Tây Lịch. Tại vương quốc Champa, ngoài dân tộc Chăm, các dân tộc khác như Raglai, Churu, Jarai, Radhe không liên hệ gì đến Po Ina Nagar, cũng theo chế độ mẫu hệ. Thêm vào đó, có cả hàng triệu người Mã sinh sống trên hòn đảo Sumatra (Nam Dương) và tiểu bang Sembilan (Malaysia), mặc dù đã theo Hồi Giáo và cũng không biết Po Ina Nagar là ai, nhưng vẫn còn áp dụng chế độ mẫu hệ. Thế thì đâu là dữ kiện mà QDC dựa vào đó để cho rằng chế độ mẫu hệ Chăm có nguồn gốc xuất xứ từ truyền thuyết của Po Ina Nagar (Thánh mẫu của vương quốc) một nữ thần chỉ xuất hiện ở Champa vào thế kỷ thứ 9.

b). Chế độ mẫu hệ không liên hệ gì với “chế độ trọng nữ” như QDC suy đoán và cũng không liên can gì với định nghĩa mơ hồ của Inrasara: “mẫu hệ = mẫu quyền + chỗ ở theo mẹ”.

Đứng trên phương diện luật học mà phân tích, chế độ mẫu hệ của dân tộc Chăm hay Mã Lai không phải là qui chế mang yếu tố “mẫu quyền” hay “trọng nữ khinh nam”, mà là một hình thái tổ chức xã hội trong đó mọi tài sản của gia đình phát sinh sau ngày đám cưới, dù là tài sản vật chất (vàng bạc, ruộng đất, nhà cửa, ngôi báu, v.v.), tài sản tinh thần (nghi lễ, tôn ti trật tự và cơ cấu tổ chức gia đình) hay tài sản của thế hệ (con cái, quyền nối ngôi vua, v.v.) thuộc về quyền sở hữu của mẹ.
Nói đến chế độ mẫu hệ của dân tộc tộc Chăm thì người ta chỉ nói đến quyền của người đàn bà trên tài sản và con cái của gia đình chứ không phải quyền cai trị của phụ nữ trên cơ cấu tổ chức gia đình, xã hội hay quốc gia. Chính vì thế, đàn bà Chăm không có ai làm vua, giữ chức thôn trưởng hay làm chủ phong tục tập quán của xã hội này. Mọi tổ chức xã hội và chính trị cả dân tộc Chăm đều nằm trong tay của đàn ông, lúc nào cũng “ăn trước ngồi trên”, trong khi đó phái nữ chỉ là nhân vật chuyên về nội trợ, giáo dục con cái và truyền đạt di sản tinh thần của dòng tộc. Phụ nữ Chăm lúc nào cũng “ăn sau”, chờ chực những món ăn dư thừa của người chồng để lại. v.v. Thế thì đâu là chế độ “trọng nữ” và “mẫu quyền” dành cho đàn bà Chăm như QDC và Inrasara thường nêu ra.

Dựa vào những yếu tố vừa nêu ra, các nhà chuyên về luật học cho rằng xã hội Chăm là một tập thể theo chế độ “mẫu hệ” nhưng “phụ quyền”, tức là phái nam lúc nào cũng nắm trọn quyền trong tay mọi hình thể tổ chức chính trị và quân sự; mọi sinh hoạt của xã hội, phong tục tập quán, nghi lễ,, v.v. ngoại trừ tài sản và con cái trong gia đình, chỉ có thế thôi.

19) Suy đoán sai lầm về di sản lịch sử

QDC viết rằng “Kể từ thời Po Kabrah (1448-1482/ 1460-1494) các vua ở Pangduranga đều theo Hồi Giáo Bàni”.
Đoạn văn này đã chứng minh rằng QDC không nắm vững cho lắm một số yếu tố lịch sử liên quan đến vai trò của Hồi Giáo trong triều đình Champa, vì lý do sau:

a). Po Kabrah không theo Hồi Giáo Bani như QDC nêu ra, mà chỉ chấp nhận em gái của ngài là công chúa Po Sah Ina kết hôn với Po Haniim Pan, người Hồi Giáo gốc Mã Lai.

b). Kể từ thời vua Kabrah, chỉ có một số vua Champa theo Hồi Giáo Bani mà thôi, nhưng vẫn giữ những nghi lễ Bà La Môn Giáo của hoàng gia Champa, đáng kể nhất là Po Rome. Dựa trên một số tài liệu viết bằng Akhar Chăm hiện lưu trữ tại Pháp, Po Dharma viết rằng sau ngày từ trần của vua Po Rome, người ta đưa thi hài của ngài vào thánh đường Bani để làm nghi lễ rất tôn nghiêm trước khi thi hành lễ hỏa táng theo Bà La Môn Giáo.

Nghi lễ đưa thi hài của người quá cố vào thánh đường rất thường xảy ra tại một số quốc gia Hồi Giáo, nhưng chỉ dành cho một số nhân vật quan trọng hay người có công trạng đối với cộng đồng. Cũng tại một số quốc gia Hồi Giáo, thánh đường còn đón nhận để chôn thi hài của một số vị thánh hay nhân vật quan trọng trong giáo phái, như Abou-Bakr, Omar, Al-Cheikh Abi Choga, v.v.

Cũng vì không biết nền văn minh Hồi Giáo và không am tường về nên văn minh Champa, Mai Tường và Bá Đại Long cho rằng qua điểm của Po Dharma là sai lầm, vì thánh đường Bani không bao giờ đón nhận thi hài của người quá cố, nhưng Mai Tường và Bá Đại Long quên rằng đây là thi hài của vua Po Rome chứ không phải người thông thường và nghi lễ này không đi ngược lại với truyền thống của Hồi Giáo tại các nước Ả Rập hôm nay.

20) Suy đoán sai lầm về ý nghĩa của anh hùng liệt sĩ

Bàn về ý nghĩa của Kate, QDC cho rằng đây là “ lễ hội thiêng liêng để tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ “ của vương quốc Champa.

Đọc đến đây, chúng tôi có cảm giác rằng QDC không học hỏi gì liên quan đến lịch sử thế giới, nhưng lại cố tình đưa ra chủ đề anh hùng liệt sĩ mà chính ông QDC cũng không biết lễ tưởng niệm anh hùng liệt sĩ bắt nguồn từ đâu. QDC đúng là một nhà nghiên cứu “điếc không sợ súng” , nói sao cũng được và viết như thế nào cũng xong.

Trước thế kỷ thứ 20, không có dân tộc nào hay chính quyền nào trên thế giới này nhắc đến “anh hùng liệt sĩ” của một quốc gia. Bắt nguồn từ đệ nhất thế chiến (1914-1918), một biến cố đã gây ra sự thiệt mạng hơn 1 triệu người. Kể từ đó, phong trào đòi quyền « tôn vinh » những người tử trận vì chiến tranh bắt đầu bùng nổ tại Âu Châu. Chính đó là nguyên nhân giải thích tại sao Cộng Hòa Pháp chấp nhập hình thành vào năm 1920 một ngày quốc lễ mang tên là Lễ Kỷ Niệm Anh Hùng Liệt Sĩ và xây dựng Đài Chiến Sĩ dành cho những người đã hy sinh cho tổ quốc.

Nối gót Cộng Hòa Pháp, các quốc gia như Bỉ, Anh Quốc, Hoa Kỳ, Ý, Bồ Đào Nha, Gia Nã Đại, v.v. cũng quyết định xây dựng Đài Chiến Sĩ và thực hiện nghi lễ này nhằm tôn vinh những người hy sinh trong đệ nhất thế chiến và sau đó trở thành một thông lệ tại nhiều quốc gia trên quốc tế, trong đó có Việt Nam Cộng Hòa sau năm 1954.

Lễ kỷ niệm anh hùng liệt sĩ là nghi lễ chỉ ra đời vào năm 1920. Thế thì làm sao dân tộc Chăm vào thế kỷ thứ 16 đã phát minh ra lễ tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Champa như QDC nêu ra.

Đứng trên phương diện văn hóa và tín ngưỡng mà phân tích, Kate chỉ là lễ tưởng niệm các bậc thần linh Champa, chứ không phải là lễ kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa. Vì bậc thần linh Champa và anh hùng liệt sĩ Champa là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.

21) Suy đoán sai lầm về vai trò của Raglai

QDC cũng nêu ra: “Đáng chú ý là hoàng bào của Vua từ các đền tháp ở Ninh Thuận và Bình Thuận đều được người Raglai, gia đình Ja Angui, đồng loạt cất giữ“

Đây cũng là sự bịa đặt của QDC, vì rằng dân tộc Raglai chỉ giữ hoàng bào của Po Kloang Garai, Po Rome và Po Nagar mà thôi, còn những bảo vật của vua chúa khác như Po Sah Inư, Po Binthor, Po Giam, Po Klaung Mưnai, v.v không liên hệ gì đến người Raglai, như QDC nêu ra.

Kết luận

Nhìn qua 21 sai lầm vừa nêu ra, chúng tôi đưa ra kết luận rằng công trình nghiên cứu của QDC liên quan đến ý nghĩa Kate chỉ là một bài viết mang tính cách văn nghệ nhằm mua vui cho độc giả, vì nội dung của bài này chỉ dựa vào sự suy đoán riêng tư của ông ta để xây dựng một chủ đề trọng đại như lẽ Kate mà chính ông ta không biết đâu là nguồn gốc Kate và thế nào là ý nghĩa của lễ tục này.

Là một nhà nghiên cứu có học vị Pts., QDC không nên bỏ phí thì giờ để viết bài nhảm nhí về Kate. Làm nhà khoa học, không ai tránh khỏi những sai lầm. Nhưng sai lầm của nhà nghiên cứu phải là sai lầm mang tính cách kỹ thuật hay sơ ý, chứ không phải những sai lầm phát sinh từ sự suy đoán hay chế biến một số dữ kiện giả tạo như QDC thường làm để rồi để gán vào yếu tố lịch sử và nền văn minh Champa.

Đứng trên phương diện pháp lý, QDC có quyền đứng ra bảo vệ quan điểm Kate của bạn bè hay bè phái của ông ta, dù quan điểm này sai lầm đi nữa, nhưng QDC không có quyền chế biến nguồn gốc và ý nghĩa Kate theo ngẫu hứng của ông ta. Vì đây là hành động chỉ làm tàn phá di sản tinh thần của dân tộc Champa hơn là bảo tồn những giá trị nằm trong kho tàng văn hóa của dân tộc này.

BBT Anakhan Champa

(Nguồn tư liệu : Trả lời cho bài viết của Quảng Đại Cẩn «Kate lễ hội bản địa truyền thống Champa: Sự tiếp nối của văn minh Sa Huỳnh»,  Anakhan Champa số 22, ngày 22-7-2010)

Bài mới :

• Trả lời cho Đắc Văn Kiết: Katê phát xuất từ thời Sa Huỳnh hay Po Rome?

Bài liên quan :

• Kate: Lễ tục của người Chăm Ahier hôm nay
• Góp phần tìm hiểu về lễ hội Katê
• Vấn đề Kate trở lại trên bàn cờ của xã hội Chăm
• Quan điểm của Vinh Thanh về lễ Kate truyền thống
• Chung quanh vấn đề lễ hội Kate của người Chăm hôm nay
• Chung quanh vấn đề ngày quốc lễ Champa
• Trả lời email của Chế Mỹ Lan về lễ Kate
• Andy Kieu phản đối quan điểm Kate của Chế Mỹ Lan
• Regina trả lời cho Chế Mỹ Lan về Kate
• Vài lời góp ý với Chế Mỹ Lan về lễ tục Kate
• Chế Mỹ Lan chế biến ý nghĩa mới cho lễ tục Kate
• Trao đổi với Ja Intan về Kate