Vinh Thanh

Kate là lễ tục và cũng là lễ hội quan trọng nằm trong hệ thống tín ngưỡng của dân tộc Champa hôm nay. Do vậy, một khi nhắc đến Kate, mọi người Chăm từ bậc tu sĩ cho đến dân thường đều hiểu ngay, đây là lễ tục của người Chăm Ahier (tạm gọi là Chăm Bà La Môn).

Mặc dù Kate vẫn còn tổ chức hàng năm trong thôn xóm và gia đình người Chăm Ahier, nhưng Chế Mỹ Lan, một phụ nữ Chăm đang định cư tại Hoa Kỳ, tự đưa ra quan điểm cho rằng Kate không phải là lễ tục của Chăm Ahier mà là lễ kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champka. Chính vì thế, Champaka số 41 (16-4-20100) đã đưa ra một số nhận định để chỉnh đốn về sự nhầm lẫn của Chế Mỹ Lan.

Ngày 26-4-2010, bà con Chăm có nhận bài viết của Ja Intan, tức là biệt danh của Lâm Gia Tân, một trí thức trẻ Chăm, gốc làng Mỹ Nghiệp. Bài viết của Ja Intan với mục đích trao đổi với nội dung Champaka 41 để bảo vệ quan điểm Kate của Chế Mỹ Lan.

Trước khi trao đổi với Ja Intan, tôi xin nhấn mạnh một lần nữa, Harak Champaka 40 và 41 công nhận Kate là lễ tục của Chăm Ahier nhưng đã trở thành di sản văn hóa Champa, mà mỗi người Chăm có nghĩa vụ phải bảo tồn và phát triển. Champaka 41 không phản đối lễ hội Kate như Ja Intan nêu ra, mà phản đối ý nghĩa sai lầm về Kate của Chế Mỹ Lan. Ðó là trọng tâm của vấn đề mà Harak Champaka 41 đã phân tích.

Trong phần kết luận của bài viết, Ja Intan kêu gọi mọi người Chăm cùng nhau trao đổi để làm sáng tỏ ý nghĩa của lễ hội Kate. Ðây là tinh thần có trách nhiệm đáng trân trọng của một trí thức trẻ Chăm về di sản văn hóa của dân tộc Champa.

Bài viết trao đổi của Ja Intan dài gần bốn trang. Tiếc rằng, từ lời mở đầu đến đoạn kết, Ja Intan không bàn đến ai là chủ nhân của lễ tục Kate, mà chỉ đưa ra quan điểm chung quanh lễ hội Kate mà thôi. Do vậy, tôi xin mạn phép nêu ra một số vấn đề cần trao đổi trong bài của Ja Intan như sau:

1- Trong bài, Ja Intan giới thiệu rất dài về lịch sử lễ tế thần nông tại Ðông Nam Á

Theo tôi, đây là vấn đề không liên hệ gì với Harak Champaka 40 và 41 có nội dung nhằm phân tích một cách chi tiết thế nào nguồn gốc của Kate và ai là chủ nhân của lễ này.

2- Ja Intan cho rằng lễ tục Kate có trước Ấn Giáo du nhập vào Champa

Có chăng, đây chỉ là lời suy đoán riêng tư của Ja Intan, không thuyết phục độc giả, vì không có nhà nghiên cứu hay sử liệu nào ghi nhận như thế. Ts. Po Dharma là nhà khoa học người Chăm cũng khẳng định trong Harak Champaka 41 rằng Kate là lễ tục chỉ có ở tiểu vương quốc Panduranga mà thôi.

3- Ja Intan cho rằng Harak Champaka 41 đưa ra “lý lẽ không thuyết phục để áp đảo đối phương”.

Nếu cho rằng Champaka 41 đưa ra “lý lẽ không thuyết phục” về Kate, tại sao Ja Intan không nêu ra rõ ràng câu nào, đoạn nào, trang nào thiếu cơ sở khoa học và thuyết phục. Nếu không, độc giả cho rằng Ja Intan tìm cách xuyên tạc nội dung Champaka 41 về Kate thì đúng hơn. Là một trí thức Chăm, chúng ta không nên xuyên tạc người khác mà nêu ra những sai lầm của họ một cách chính xác và có quyền yêu cầu họ phải chỉnh đốn những sai lầm này.

Nếu cho rằng Champaka 41 có thái độ “áp đảo đối phương” tức là áp đảo cô Chế Mỹ Lan, thì Ja Intan càng lạc đề. Vì rằng, Champaka không áp đảo cô Chế Mỹ Lan mà là đưa ra những dữ kiện nghiên cứu có cơ sở xác thực để phản đối quan điểm sai lầm về ý nghĩa Kate của Chế Mỹ Lan mà thôi.

Áp đảo có nghĩa là dùng quyền lực để đàn áp người khác. Champaka không có quyền gì cả, thế thì làm sao “áp đảo” Chế Mỹ Lan được.

Trong Harak Champaka 41, Ts. Po Dharma đưa ra ý nghĩa Kate hoàn toàn khác biệt với Chế Mỹ Lan, nhưng không phải thế mà Ja Intan cho rằng Chế Mỹ Lan là đối phương của Ts. Po Dharma. Ðây là quan niệm sai lầm cần phải đính chính lại. Vấn đề là Ja Intan muốn Champaka phải định nghĩa Kate như thế nào cho phù hợp với quan điểm của Ja Intaná?

4- Harak Champaka 41 cho rằng lễ kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa là ngày trọng đại, phải “thông qua ý kiến toàn thể dân tộc Chăm”, vì đây là một “chủ đề pháp lý chính trị”. Theo Ja Intan, đây là chủ trương “không phù hợp với một tập san khoa học do một tiến sĩ chủ trương và đứng ra xin phép thành lập”.

Champaka 41 khẳng định rằng không ai có quyền biến Kate thành ngày quốc lễ Champa. Vì đây là vấn đề liên quan đến pháp lý chính trị thuộc về toàn thể dân tộc Chăm quyết định chứ không phải do cá nhân người Chăm nào quyết định. Thế thì đâu là vấn đề không phù hợp với tập san khoa học.

Po Dharma là một vị Tiến Sĩ tốt nghiệp từ đại học Pháp làm tổng biên tập của một tập san khoa học là một vấn đề tự nhiên. Ja Intan không biết Ts. Po Dharma là ai, nhưng lại lôi tên ông ta ra bàn ở đây. Có chăng, hành động của Ja Intan có sự tác động của một phe nhóm từ bên ngoài?

5- Ja Intan cho rằng vua chúa cũng tiến hành làm Kate “để tạ ơn các vị thần bảo trợ ngai vàng, dòng tộc và triều đại của mình ở thánh địa Mỹ Sơn“

Ðây cũng là sự suy đoán riêng tư của Ja Intan.

Trong Champaka 41, Ts. Po Dharma là nhà nghiên cứu chuyên về lịch sử Champa cho rằng không có tư liệu nào nói đến Kate ở miền bắc Champa như ở Vijaya, Amaravati (Mỹ Sơn) và Indrapura. Nếu Ja Intan nói có, thế thì tại sao Ja Intan không nêu ra tư liệu này ở đâu, chủ đề tên gì để bà con Chăm hiểu rõ hơn về sự thật đó.

Là trí thức Chăm, chúng ta nên tôn trọng di sản văn hóa Champa, chứ không nên chế biến nó một cách tùy tiện.

6- Ja Intan cho rằng Hồi Giáo du nhập vào Champa vào thế kỷ X.

Ðây là một sự kiện sai sự thật, vì những sử liệu của các nhà nghiên cứu khoa học đăng trong Harak Champaka cho rằng Hồi Giáo chỉ du nhập vào Champa và khu vực Ðông Nam Á vào thế kỷ thứ XVI.

7- Trong bài viết, Ja Intan lại đưa ra sự tranh chấp giữa Po Adhia Mỹ Nghiệp và Po Adhia Bầu Trúc

Sự tranh chấp giữa tăng lữ Ahier thôn Mỹ Nghiệp và Bầu Trúc đã trở thành vấn đề xung đột thuộc về thế hệ trước dưới thời Việt Nam Cộng Hòa, giữa dân biểu Lưu Quang Sang và cụ Dương Tấn Sở thời đó.

Ðây là vấn đề thời sự giữa hai bậc đàn anh của thế hệ trước, do đó Ja Intan không nên đưa vấn đề này ra để trao đổi hay thanh minh với bà con Chăm ở đây, vì sự tranh chấp này không liên hệ gì với nội dung Harak Champaka 40 và 41.

8- Ja Intan cho rằng tại Hoa kỳ, người Chăm tổ chức 2 lễ hội Kate, nhưng không đi lạc hướng với Kate tại quê nhà.

Ðây là lời tuyên bố không xác thực. Tại quê nhà hôm nay, bà con Chăm tham gia lễ hội Kate không đứng nghiêm mình cúi đầu để làm một phút mặc niệm và dâng vòng hoa trước đài kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa. Nếu có, Ja Intan có thể chứng minh cho người Chăm biết vào thời điểm nào, ai là người đứng ra tổ chức làm nghi lễ này.

9- Ja Intan cho rằng, đài chiến sĩ làm bằng giấy, không quan trọng cho lắm “vì chất liệu không quyết định” cho ý nghĩa của buổi lễ, vì có tâm là chính yếu.

Ja Intan có thấy một quốc gia nào hay dân tộc nào trên thế giới này làm đài kỷ niệm anh hùng liệt sĩ của họ bằng giấy không? Nếu có, thì Ja Intan nên chứng minh điều đó cho bà con Chăm hiểu rõ hơn.

Ðài chiến sĩ là nơi linh thiêng nhằm tôn vinh anh hùng liệt sĩ hy sinh vì tổ quốc, có một quy chế pháp lý rõ ràng và xây dựng tại một địa điểm có ý nghĩa của nó.

Nếu dân tộc Chăm không có pháp lý để xây “tượng đài chiến sĩ” dành cho anh hùng liệt sĩ Champa thì thôi, vì các vị anh hùng liệt sĩ không có đòi hỏi gì. Nhưng một cá nhân hay hội đoàn người Chăm không có quyền chế biến tượng đài chiến sĩ bằng giấy để trên bàn trong buổi văn nghệ cho đó là tượng đài kỷ niệm anh hùng liệt sĩ Champa. Nếu Ja Intan cho rằng đài chiến sĩ Champa làm bằng giấy cũng không sao cả, có nghĩa là Ja Intan xem thường thanh danh của các bậc anh hùng liệt sĩ Champa thì đúng hơn.

Nếu cho rằng chỉ cần cái “tâm” thôi trong ngày kỷ niệm là quan trọng, thế thì tại sao lại chế thêm đài chiến sĩ bằng giấy để làm gìá?

Kết Luận

Kate là lễ tục của Chăm Ahier nhưng đã trở thành di sản tinh thần Champa. Do vậy, mỗi người Chăm, dù là Chăm Bà La Môn, Chăm Bani hay Chăm Islam đi nữa cũng phải có nghĩa vụ bảo tồn và phát triển. Không vì mục đích để làm hài lòng cho một số cá nhân theo phe nhóm của mình mà phải biến chế Kate thành ngày quốc lễ Champa, để rồi xem những cá nhân người khác không cùng quan điểm với phe nhóm của mình là đối tượng thù địch gây ra sự chống đối nhau triền miên.

Harak Champaka 40 và 41 chỉ nêu ra sự thật về Kate để bà con Chăm cùng hiểu rõ. Tiếc rằng “sự thật hay làm mất lòng nhau”. Nhưng, nếu mỗi người Chăm cố tình bóp méo sự thật của di sản tinh thần Champa, thì chúng ta đã vô tình thay đổi yếu tố lịch sử, có thể gây ra hậu qủa không đo lường được cho hậu thế. Nếu mỗi cá nhân hay hội đoàn cứ tiếp tục bóp méo sự thật của lịch sử và không chấp nhận sửa đổi những sai lầm này, thử hỏi, thế hệ trẻ sau này còn gì để mà tự hào về di sản văn hóa Chăm và nền văn minh Champa, còn gì để mà tự hào về bậc tiền nhân anh hùng liệt sĩ Champa, còn gì để bàn với nhau về vấn đề đoàn kết dân tộc. Chính đó là vấn đề mà tôi muốn đưa ra để trao đổi với tính cách xây dựng nhằm giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về sự thật của ý nghĩa Kate.

(Nguồn tư liệu : Anakhan Champa 02-5-2010)

Bài mới :

• Trả lời cho Đắc Văn Kiết: Katê phát xuất từ thời Sa Huỳnh hay Po Rome?

Bài liên quan :

• Kate: Lễ tục của người Chăm Ahier hôm nay
• Góp phần tìm hiểu về lễ hội Katê
• Vấn đề Kate trở lại trên bàn cờ của xã hội Chăm
• Quan điểm của Vinh Thanh về lễ Kate truyền thống
• Chung quanh vấn đề lễ hội Kate của người Chăm hôm nay
• Trả lời cho bài viết của Quảng Đại Cẩn về Kate
• Chung quanh vấn đề ngày quốc lễ Champa
• Trả lời email của Chế Mỹ Lan về lễ Kate
• Andy Kieu phản đối quan điểm Kate của Chế Mỹ Lan
• Regina trả lời cho Chế Mỹ Lan về Kate
• Vài lời góp ý với Chế Mỹ Lan về lễ tục Kate
• Chế Mỹ Lan chế biến ý nghĩa mới cho lễ tục Kate